ข้อมูลจากสำนักงานพัฒนาเทคโนโลยีอวกาศและภูมิสารสนเทศ (องค์การมหาชน) หรือ GISTDA รายงานเมื่อวันที่ 4 ต.ค.2565 ระบุว่า ดาวเทียม Sentinel-1 พบน้ำท่วมในประเทศไทย 3,289,514 ไร่ รวม 25 จังหวัด ในเขตภาคเหนือตอนล่าง ภาคกลาง ภาคอีสาน และภาคตะวันออก
กว่า 1 สัปดาห์แล้ว หลังอุบลราชธานีเจอกับพายุโนรู และปริมาณน้ำจากฝนตกหนักในลุ่มน้ำมูลแม่น้ำสายสำคัญของเมืองดอกบัวงาม น้ำจากเขื่อนตอนบนที่ระบายลงมา รวมกับลำน้ำสาขา และน้ำจากลุ่มแม่น้ำชีที่ไหลมารวมกันในพื้นที่ จ.อุบลราชธานี
ทำให้ จ.อุบลราชธานี ทั้งฝั่ง อ.วารินชำราบ และเขตเทศบาลนครอุบลราชธานี ที่มีแม่น้ำมูลขวางกั้นเอาไว้แทบจะสำลักน้ำ เพราะหลายจุดน้ำท่วมสูง เป็นที่มาของการรวมตัวฟื้นเหล่าอาสาสมัครที่เคยเผชิญสถานการณ์มหาอุทกภัย ปี 2562 ต้องมารวมกันเฉพาะกิจอีกครั้ง
เราต้องการ ต้องการศูนย์อำนวยการกลาง ที่ประกอบด้วยทุกภาคส่วน เพราะในระยะเผชิญเหตุ เราต้องการปฏิบัติการพร้อมๆ กัน แนวคิดเชิงออกแบบ design thinking ง่ายๆ สามารถทาบลงไปที่ ศูนย์อำนวยการกลาง มีปัญหาอะไรบ้างฟุ้งมาให้หมด
ธวัช มณีผ่อง อาจารย์มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี หนึ่งในอาสาสมัครที่ ผลักแรงดันคณะทำงาน มาร่วมหัวจมท้ายด้วยกันอีกครั้ง
เราต้องการปฏิบัติการพร้อม ๆ กัน แนวคิดเชิงออกแบบ Design thinking ง่าย ๆ สามารถทาบลงไปที่ศูนย์อำนวยการกลาง จะเห็นว่า ปัญหาอยู่ตรงไหน จะแก้ไขอย่างไร ทดลองระบบหรือกลไก แก้ไขปรับปรุง ทำในระบบของศูนย์อำนวยการกลาง ซึ่งควรประกอบด้วย
1.งานด้านการอพยพ-ขนย้าย การบริการจุดอพยพ คน สัตว์ สิ่งของ และระบบสุขอนามัย
2.งานบริจาค อาสาสมัคร จัดระบบให้ทุกคนได้ทำงานและทั่วถึงผู้ประสบภัย
3.งานด้านการสื่อสาร Update สถานการณ์ ข้อมูลหลายระดับ ที่ประชาชนเข้าถึง โดยแปลงเป็นภาษาการสื่อสารหลายระดับ รวมทั้งการพยากร
4.ศูนย์เคลื่อนที่เร็ว กรณีอุบัติเหตุ ไฟดูด คนป่วย
5.กองอำนาวยการ
อยู่กับน้ำอย่างมีคุณภาพ
สถานการณ์น้ำท่วมยังเป็นเสมือนยาขม ที่กลืนไม่เข้าคายไม่ออกของคนเมืองอุบลฯ เพราะแม้ไม่ได้ต้องการก็ได้รับผลกระทบ เพราะภูมิศาสตร์ที่ตั้งอยู่ในพื้นที่ปลายน้ำภาคอีสานที่จะรอรับน้ำจากลุ่มน้ำโขง ชี มูล ทั้งหมดมาออกสู่แม่น้ำโขงที่ อ.โขงเจียม
ต้นทุนประสบการณ์จากน้ำท่วมปี 2562 ที่เคยจะเป็นเกราะป้องกันอย่างดีเพื่อเตรียมพร้อมป้องกันได้ถูกหยิบยกให้เป็นบทเรียน และนำมาปรับใช้ในเหตุการณ์น้ำท่วมปีนี้ 2565
จากผลการศึกษาทางวิชาการของทีมนักวิจัยมหาวิทยาลัยอุบลราชธานี หลังน้ำท่วม 2562 ทำวิจัย 2 รูปแบบคือ เรื่องเล่าน้ำท่วมปี 62 จำนวน 62 กรณี และการวิจัยผลกระทบน้ำท่วมที่เกิดขึ้นกับภาคส่วนต่าง ๆ
จากงานวิจัยเรื่องเล่าปี 2562 สิ่งสำคัญที่เราพบจากเสียงของประชาชน คือ ต้องการการเผชิญภัยพิบัติแบบมีส่วนร่วม รับรู้ข่าวสารเดียวกัน เพื่อการเตรียมตัวและเผชิญภัยพิบัติอย่างมีคุณภาพ มีหลายคนต้องขนย้ายสิ่งของหลายรอบ เสียทั้งทรัพย์ และแรงงาน มีเรื่องเล่าของหาย ทำให้เข้าใจว่าทำไมต้องมีคนเฝ้าของทรัพย์สินประชาชน แม้ไม่มีราคาแต่มีค่ามาก เช่น ที่นอน กบ ไก่ ฯลฯ
เรื่องเล่าทั้ง 62 กรณี สื่อสารถึงการทบทวนการจัดการภัยพิบัติ คือ 1.การแจ้งเหตุที่แน่นอน ชัดเจน เชื่อถือได้ ต้องการคุณภาพทั้งเนื้อหา และช่องทางการสื่อสาร 2.การมีพื้นที่รองรับอพยพที่เหมาะสม ทั้งสำหรับ คน สัตว์ และ สิ่งของ การนำสัตว์เลี้ยงไปอยู่ในจุดอพยพ ไม่เหมาะสมทั้งบรรยากาศและสุขอนามัย
3.ขอให้มีการจัดการเผชิญเหตุระยะยาวอย่างยั่งยืน เมื่อปฏิเสธการเป็นพื้นที่รับน้ำไม่ได้ ต้อง เป็นมิตรกับกัน มีแนวทางการเผชิญเหตุ ที่รองรับวิถีชาวน้ำ เช่น มีการลงทุนแพชุมชน เรือชุมชน ให้อุบลราชานีและวารินชำราบ มีเรือจำนวนมากพอในฤดูน้ำหลาก “อยู่กับน้ำอย่างมีคุณภาพ”
จากเรื่องเล่า เมื่อนำมาเชื่อมกับการวิจัยผลกระทบต่อฝ่ายต่าง ๆ พบว่า การเผชิญภัยพิบัติ 2562 ยังขาดความเป็นระบบ หวังว่าจะนำมาใช้เตรียมการเผชิญเหตุ ปี 2565 แต่ก็ไม่สามารถดำเนินการได้
ข้อเสนอจากการวิจัย มีทั้งระยะเผชิญเหตุในการช่วยเหลือ อพยพ มีเรือ มีแพ มีระบบการแจ้งเตือน จุดรับและสื่อสารความช่วยเหลือภัยพิบัติแต่ละครั้งที่เผชิญเหตุ แต่ก็พบว่า การมีศูนย์อำนวยการดังกล่าว ต้องอาศัยการทลายวัฒนธรรมไซโล (Silo) หรือ การทำงานเป็นแท่งไซโลของระบบราชการผมเข้าใจข้อจำกัด
แต่หากจะเผชิญภัยพิบัติ มันต้องทลาย และถือว่างานน้ำท่วมเป็นภารกิจร่วมกัน เมื่อไม่สามารถสร้างวัฒนธรรมใหม่ของการทำงานข้ามภาคส่วนได้ เมื่อน้ำท่วม 2565 มา ประชาชนจึงยังคงต้องช่วยเหลือกันเอง
ในระยะยาว ผลการวิจัยชี้ว่า น้ำท่วมเป็นธรรมชาติ แต่ภัยพิบัติเป็นผลพวงจากการทำและไม่ทำอะไรของมนุษย์ งานวิจัยเสนอการแก้ไขปัญหาระยะยาวว่าด้วยการจัดการเมือง ผังเมือง ภาพนี้ คือ สิ่งที่เราคิดว่าต้องทำ เพื่อให้น้ำท่วมเป็นเพียงธรรมชาติ”
ฮักแพง เบิ่งแงงกัน คนอุบลฯ ช่วยคนอุบลฯ
แม้จะเห็นข้อจำกัดจากการเผชิญเหตุเฉพาะหน้า แต่ความเดือดร้อนรอไม่ได้ เพราะน้ำในอุบลราชธานี ยังท่วมสูงและขยายวงกว้าง รอน้ำจากอีสานตอนบน ลุ่มน้ำโขง ลุ่มน้ำชี และลุ่มน้ำมูล ไหลมาเติมกันก่อนลงสู่แม่น้ำโขง ที่ อ.โขงเจียม จ.อุบลราชธานี
เครือข่ายนักวิชาการ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี ภาคประชาสังคม สื่อท้องถิ่น และอาสาสมัคร จึงเปิดรับบริจาคสมทบความช่วยเหลือกับศูนย์น้ำมิตรและ UBUsaveUbon รวมน้ำใจช่วยผู้ประสบอุทกภัยอุบลฯ ปี 65 เชื่อมการทำงานในรูปแบบ “จิตอาสา” โดยมีแกนตั้งต้นจากคณาจารย์มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี ที่ต้องฟื้นระบบการทำงานเมื่อปี 2562 ขึ้นมาอีกครั้ง ในฉบับปรับปรุง
รวมพลังสู้ภัยน้ำท่วมอุบลฯ
การทำงานตอนนี้ เป็นการทำงานร่วมกันระหว่างคณะต่าง ๆ ศิลปศาสตร์ ศิลปะประยุกต์และสภาปัตยกรรม บริหารศาสตร์ ในนามของ ศูนย์น้ำมิตร กับ UBUSaveUbon คาดว่าจะเตรียมการสำหรับ 2 ช่วง คือ ช่วงการเผชิญเหตุ การระดมข้าวของและเงิน เพื่อช่วยเหลือฉุกเฉิน ช่วงหลังหรือการฟื้นฟู ตรงนี้หนักทั้งกำลังกายและกำลังทรัพย์
การเตรียมการระหว่างและหลังเผชิญเหตุ ประสบการณ์ 2562 พบว่า การสนับสนุนช่วยเหลือจากราชการมีจำกัด เงื่อนไขจิปาถะ ทำให้คนจำนวนมากเข้าไม่ถึง หรือเข้าถึงแต่ไม่เพียงพอ เงินบริจาคที่ได้รับผ่านศูนย์เฉพาะกิจศิลปศาสตร์ ในปี 2562 ลงไปกับระยะการฟื้นฟู ตอนนี้มีผู้ประสานมาจาก พอช. สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน ว่าจะสนับสนุนระยะฟื้นฟู ให้สามารถช่วยเหลือประชาชนได้ทันทีหลังน้ำลด
รุกต่อ...รอไม่ได้
เมืองอุบลฯ กับคนปลายน้ำ นับเป็นโจทย์ใหญ่ในระยะยาวที่ต้องร่วมขบคิด ออกแบบ วางแผน และจัดการอย่างเป็นรูปธรรม (อีกครั้ง) เพราะเวลาเพียง 3 ปี จาก 2562-2565 ภาพเหตุการณ์มหาอุทกภัยครั้งใหญ่ที่สร้างความเสียหายแก่ประชาชนคนลุ่มน้ำมูลที่ไม่เพียงแต่อุบลราชธานี แต่หมายรวมถึงลุ่มน้ำโขง และลุ่มน้ำชี ต้นทางที่รวบรวมเอามวลน้ำจากแผนดินที่ราบสูงส่งมาที่เมืองดอกบัวงาม กลับตามหลอกหลอนเสมือนว่าเหตุการณ์เพิ่งผ่านไป และนั่นจึงเป็นเหตุผลสำคัญที่คนอุบลราชธานีรอความช่วยเหลืออย่างเดียวไม่ได้ ซึ่งพวกเขาเองก็ไม่เคยรอ