ประชาธิปไตยในสหรัฐอเมริกาได้ถอยหลังลงคลอง ภายใต้การนำของโดนัลด์ ทรัมป์ ประธานาธิบดีสหรัฐฯ ค่อย ๆ แปลงร่างเป็นรัฐกึ่งเผด็จการอย่างชัดเจน มีการบ่อนทำลายความเป็นอิสระของตุลาการ การแทรก แซงข้าราชการประจำ และการควบคุมสื่อ (แบ่งขั้วสื่อ) พยายามขัดขวางอำนาจศาล มองข้ามความเห็นชอบของสภาคองเกรส รวมทั้งยังรวบอำนาจให้กับพรรคพวกของตัวเองที่ไม่ได้มาจากการเลือกตั้ง เพื่อตั้งใจล้างแค้นข้าราชการหรือนักการเมืองที่เคยเอาโทษหรือวิจารณ์ทรัมป์มาก่อน
ที่เลวร้ายที่สุดคือ ชัยชนะของทรัมป์ส่งสัญญาณผิด ๆ ให้ผู้นำเผด็จการทั่วโลก ว่าสหรัฐฯ ไม่สนใจบทบาทผู้ส่งเสริมประชาธิปไตยแบบสมัยก่อนที่ดำเนินมานานถึง 70 ปี ทรัมป์ได้กลับมาสนับสนุนผู้นำที่มีความคิดเป็นทรราช เช่น วลาดีมีร์ ปูติน ประธานาธิบดีรัสเซีย เป็นต้น ได้ตัดงบสนับสนุนประชาธิปไตยทั่วโลกอย่างฉับพลัน ทำให้กิจกรรมภาคประชาสังคมทั่วโลก รวมทั้งในประเทศไทย ต้องหยุดชะงัก
คำถามต่อไปคือ คนอเมริกันจะสู้เพื่อปกป้องประชาธิปไตยแบบที่ประเทศกำลังพัฒนากำลังต่อสู้อยู่หรือไม่ ที่ผ่านมา สหรัฐฯ มีแต่สั่งสอนประเทศอื่นและต่อว่าประเทศทั่วโลก โดยเฉพาะในโกลบอลเซาท์ (Global South) ว่าไม่ได้เป็นประชาธิปไตย
ตอนนี้ ทรัมป์ได้กลายเป็นตัวบ่อนทำลายต้นตอของระบอบประชาธิปไตยตัวเองอย่างสิ้นเชิง สามเดือนที่ผ่านมา ยังไม่มีแววว่าคนอเมริกันส่วนใหญ่จะลุกฮือขึ้นมาต่อต้าน
ทรัมป์ได้เริ่มกระบวนการจัดการกับคนหนุ่มสาวที่มีความคิดก้าวหน้า ไม่ว่า จะอยู่ในสถาบันการทำงานหรือสถานศึกษาก็ตาม มีการตามตัวมาเล่นงานในทุกระดับ เช่น อาจารย์หรือนักศึกษาที่มีความคิดก้าวหน้า จะถูกบังคับหรือกดดันให้ลาออกจากตำแหน่ง คนต่างชาติก็ถูกถอดถอนใบเขียวหรือวีซ่า จนทำให้คนกลุ่มนี้ที่เหลือไม่อยากแสดงตัวตนหรือพยา ยามถอยตัวออกห่าง
ขณะนี้ นักสู้เพื่อประชาธิปไตยก้าวหน้าที่สุดในสหรัฐฯ คือ นักการเมืองชายสูงอายุ 83 ปี จากรัฐเวอร์มอนต์ วุฒิสมาชิกสหรัฐ “เบอร์นี แซนเดอร์ส” นั้นเอง ตั้งแต่ทรัมป์ชนะการเลือกตั้ง เขาได้ออกมารณรงค์และสู้ตายอยู่คนเดียว เขาประกาศอย่างชัดเจนว่าศัตรูร้ายกาจที่สุดของการปกครองแบบประชาธิปไตยของสหรัฐฯ ขณะนี้ คือตัวประธานาธิบดีคนปัจจุบันนั่นเอง
หัวก้าวหน้าบางคนที่มีบทบาทในภาคประชาสังคมของสหรัฐฯ กำลังรวมตัวกัน และคงจะหาโอกาสแสดงตัวและต่อสู้กับแนวโน้มเผด็จการของทรัมป์ในอนาคต แต่คงไม่ออกมาในรูปแบบเดิม เช่นการเดินขบวนหรือประท้วงแบบในสมัยก่อน คงใช้สื่อโซเชียลเป็นหลัก และการให้ความรู้แก่คนที่มีสิทธิเลือกตั้ง แต่น่าเสียดายคนส่วนใหญ่ที่ออกมาต่อสู้กลับเป็นวัยกลางคน
ในภูมิภาคอาเซียน การฟื้นฟูและปกป้องสถาบันประชาธิปไตยขึ้นอยู่กับการมีส่วนร่วมของพลเมือง การปกป้องความเป็นอิสระของตุลาการ และการสนับสนุนสื่อเสรี ซึ่งเป็นกลไกต่อต้านแนวโน้มเผด็จการ ตอนนี้ต้องส่งเสริมกระบวนการตรวจสอบให้เข้มแข็งมากขึ้น
ตอนนี้มีคำถามที่สำคัญคือ อเมริกาจะสามารถรักษาสิ่งที่ตัวเองเคยสั่งสอนคนอื่นไว้ได้หรือไม่
คำตอบชัดเจนมากคือ ไม่ได้แล้ว อนาคตของประชาธิปไตยไม่อาจพึ่งพาสหรัฐฯ ได้เหมือนเดิมอีกต่อไป คนอเมริกันกำลังสับสน ความคิดถูกแบ่งแยกอย่างรุนแรง หลายคนไม่เห็นตรงกัน แม้แต่ในนิยามคำว่า “ประชาธิปไตย” บางฝ่ายคิดว่าการต่อสู้เพื่อประชาธิปไตยคือการปกป้องสิทธิเลือกตั้งและเสรีภาพของสื่อ ขณะที่อีกฝ่ายกลับเชื่อว่าคือการล้างบางกลุ่มอำนาจที่ถูกตราหน้าว่าเป็น “deep state” หรือการรื้อฟื้นอำนาจแบบอนุรักษนิยม เป็นเรื่องเร่งด่วน
จึงเกิดความย้อนแย้งที่ชัดเจนในสหรัฐฯ ในอดีตอเมริกาเคยคิดว่า หากตนแสดงความเป็นผู้นำ โลกก็จะเดินตามแนวทางประชาธิปไตยได้สำเร็จ แต่ในวันนี้ โลกกำลังจับตามองว่า อเมริกาเองจะรักษาประชาธิปไตยไว้ได้หรือไม่ และบางประเทศก็เริ่มตั้งคำถามว่า แบบอย่างของอเมริกานั้น ยังควรค่าแก่การเอาเยี่ยงอย่างอยู่หรือเปล่า
ฉะนั้น ประเทศต่าง ๆ ที่มักอ้างอิงประชาธิปไตยของสหรัฐฯ มาเป็นโมเดล ควรคิดดูให้ดี แต่ละประเทศมีข้อได้เปรียบและข้อจำกัดที่แตกต่างกัน สิ่งจำเป็นในสังคมต้องมีคือการเคารพและปกป้องคุ้มครองสิทธิมนุษยชน ประชาชนมีที่อยู่อาศัยและที่ทำมาหากินอย่างมีศักดิ์ศรี และสามารถแสดงความคิดเห็นได้อย่างอิสระ มีเสรีภาพควบคู่กับความรับผิดชอบ
คุณสมบัติเหล่านี้มีคุณค่าความเป็นประชาธิปไตยเท่าเทียมกับของสหรัฐฯมิใช่เหรอ
มองเทศคิดไทย : กวี จงกิจถาวร สื่อมวลชนอาวุโส
อ่านข่าว
จับกระแสการเมือง : วันที่ 19 มี.ค.2568 "คอยฟังซิ" ลุงป้อมหงายไพ่การเมือง-หมัดเด็ดปชน.น็อก "แพทองธาร"