วันจักรีมีจุดเริ่มต้นเมื่อวันที่ 6 เม.ย.2325 ซึ่งเป็นวันที่พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช (ขณะนั้นทรงเป็นสมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึก) เสด็จกรีฑาทัพกลับพระนครหลังปราบกบฏในกรุงธนบุรี และทรงรับอัญเชิญขึ้นครองราชสมบัติเป็นปฐมกษัตริย์แห่งราชวงศ์จักรี พร้อมทรงย้ายราชธานีจากฝั่งธนบุรีสู่ฝั่งตะวันออกของแม่น้ำเจ้าพระยา สถาปนากรุงเทพมหานครเป็นเมืองหลวงของสยาม การขึ้นครองราชย์ครั้งนี้ถือเป็นจุดเริ่มต้นของราชวงศ์จักรีและการฟื้นฟูบ้านเมืองหลังการเสียกรุงศรีอยุธยาใน พ.ศ.2310
ด้วยพระมหากรุณาธิคุณของ ร.1 ที่ทรงกอบกู้เอกราชและวางรากฐานการปกครองอันมั่นคงใน พ.ศ.2416 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ร.5 จึงโปรดเกล้าฯ ให้หล่อพระบรมรูปบูรพกษัตริย์ 4 พระองค์ ได้แก่
- พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ร.1
- พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ร.2
- พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ร.3
- พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ร.4
พระบรมสาทิสลักษณ์ ร.1 ประดิษฐาน ณ พระที่นั่งจักรีมหาปราสาท
พระบรมสาทิสลักษณ์ ร.1 ประดิษฐาน ณ พระที่นั่งจักรีมหาปราสาท
เพื่อให้พระมหากษัตริย์องค์ต่อมา พระบรมวงศานุวงศ์ ข้าราชการ และประชาชนได้ถวายบังคมรำลึกถึงพระคุณอันยิ่งใหญ่ โดยแรกเริ่มพระบรมรูปเหล่านี้ประดิษฐาน ณ พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท ก่อนมีการย้ายสถานที่หลายครั้ง เช่น พระที่นั่งสุทไธสวรรยปราสาท และพระที่นั่งศิวาลัยมหาปราสาท
ต่อมาในสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ร.6 ทรงมีพระราชดำริให้ย้ายพระบรมรูปทั้ง 4 รัชกาล พร้อมหล่อพระบรมรูปของ ร.5 เพิ่มเติม และอัญเชิญไปประดิษฐาน ณ ปราสาทพระเทพบิดร ในวัดพระศรีรัตนศาสดาราม การก่อสร้างและซ่อมแซมปราสาทแห่งนี้แล้วเสร็จในเดือน เม.ย.2461 และทรงกำหนดให้วันที่ 6 เม.ย. เป็นวันถวายบังคมพระบรมรูปทั้ง 5 รัชกาลอย่างเป็นทางการ
พระราชพิธีครั้งแรกจัดขึ้นในวันที่ 6 เม.ย.2462 พร้อมพระราชทานชื่อวันนี้ว่า วันจักรี เพื่อรำลึกถึงวันที่ ร.1 ทรงกอบกู้เอกราชและสถาปนาราชวงศ์
พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงบันทึกถึงเหตุการณ์นี้ในจดหมายเหตุรายวัน พ.ศ.2462 ว่า
บ่ายวันนี้ได้เข้าไปถวายบังคมพระบรมรูปที่ปราสาทพระเทพบิดร ... มีข้าราชการและประชาชนเข้าไปถวายบังคมเป็นอันมาก ... งานนี้นับว่าเป็นพระเกียรติยศงดงามดีมาก
ทรงมีพระราชดำริว่าวันจักรีจะเป็นโอกาสเตือนใจประชาชนให้ระลึกถึงอิสรภาพของชาติที่ได้คืนมาด้วยพระบรมเดชานุภาพของ ร.1 และความเจริญรุ่งเรืองที่สืบเนื่องมาจากพระบรมราโชบายของบูรพกษัตริย์ทุกพระองค์
พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทภายในพระบรมมหาราชวัง ร.1 ทรงให้สร้างขึ้นในปี พ.ศ.2325 เพื่อเป็นศูนย์กลางของเมืองหลวง
พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทภายในพระบรมมหาราชวัง ร.1 ทรงให้สร้างขึ้นในปี พ.ศ.2325 เพื่อเป็นศูนย์กลางของเมืองหลวง
นับตั้งแต่นั้นมา วันที่ 6 เม.ย. ได้กลายเป็นประเพณีสำคัญที่พระมหากษัตริย์ พระบรมวงศานุวงศ์ ข้าราชการ และประชาชน ร่วมถวายบังคมพระบรมรูป ณ ปราสาทพระเทพบิดร เพื่อน้อมรำลึกถึงพระมหากรุณาธิคุณที่ทรงสร้างความมั่นคงและอิสรภาพให้ราชอาณาจักรไทย
แหล่งที่มา : หอจดหมายเหตุแห่งชาติ, กรมศิลปากร, จดหมายเหตุรายวัน รัชกาลที่ 6 โดยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
อ่านข่าวอื่น : "เจ้าสัวแห่งราชวงศ์จักรี" ร.3 ผู้ทรงนำพาความมั่งคั่งสู่แผ่นดิน