พลังแห่งแผ่นดิน เปิดเหตุผลที่ "พระแม่ธรณี" ต้องบีบมวยผม

ในวัฒนธรรมไทยและพุทธศาสนาแบบเถรวาท "พระแม่ธรณี" หรือ "แม่พระธรณี" เป็นเทวีที่ได้รับการเคารพในฐานะผู้พิทักษ์ผืนดินและสรรพชีวิต ภาพที่คนทั่ว ๆ ไปคุ้นเคยคือ พระแม่ธรณียืนบีบมวยผมให้น้ำไหลออกมา ซึ่งพบได้บ่อยในงานศิลปะ เช่น ปูนปั้นตามวัด หรือภาพจิตรกรรมฝาผนัง ท่าทางนี้ไม่ใช่แค่ความสวยงาม แต่ซ่อนความหมายลึกซึ้งจากตำนานพุทธศาสนา และอาจเชื่อมโยงกับวิทยาศาสตร์ของโลกด้วย 

"ตำนานพุทธ" พระแม่ธรณีกับการปราบมาร

เรื่องราวของ "พระแม่ธรณีบีบมวยผม" มาจากตำนานตอนที่พระพุทธเจ้าทรงเอาชนะพญามารก่อนตรัสรู้ ตาม "ปฐมสมโพธิกถา" ซึ่งเป็นคัมภีร์ไทยโบราณ พญามารท้าทายพระพุทธเจ้าว่าไม่มีพยานยืนยันการบำเพ็ญบารมีของพระองค์ พระพุทธเจ้าจึงทรงสัมผัสพื้นดิน เรียกพระแม่ธรณีให้เป็นพยาน พระแม่ธรณี หรือ พระศรีวสุนธรา ปรากฏตัวขึ้น บีบมวยผมให้น้ำไหลออกมาเป็นสาย น้ำนี้เปรียบเสมือนผลบุญที่พระพุทธเจ้าสั่งสมมาในอดีต ซึ่งไหลท่วมกองทัพมารจนพ่ายแพ้ไป

พระแม่ธรณีปรากฏในวรรณคดีไทยหลายเรื่อง เช่น เทศน์มหาชาติและลิลิตตะเลงพ่าย โดยในศิลปะไทยมักแสดงเป็นหญิงสาวอวบอิ่ม นั่งคุกเข่าหรือยืนในท่าคล้ายนั่งคุกเข่า มวยผมยาวสลวย มือขวายกจับโคนผม มือซ้ายจับมวยผม แสดงท่าบิดให้น้ำไหลออกมา เช่นเดียวกับในพุทธประวัติ

ตามการตีความของกรมศิลปากร การบีบมวยผมของพระแม่ธรณีไม่ใช่แค่การแสดงพลัง แต่เป็นสัญลักษณ์ของความอุดมสมบูรณ์ของแผ่นดินที่หล่อเลี้ยงชีวิต และการยืนยันถึงความจริงที่โลกเป็นพยานได้ นี่คือเหตุผลหลักที่ศิลปินพุทธเลือกแสดงท่านี้ในงานศิลปะ เพื่อเล่าเรื่องชัยชนะของพระพุทธเจ้าในรูปแบบที่เข้าใจง่าย

ที่มา : Wikipedia

ความหมายใน "วัฒนธรรมไทย" โลกคือแม่ผู้ให้

ในความเชื่อไทย พระแม่ธรณีไม่ใช่แค่ตัวละครในตำนาน แต่เป็นสัญลักษณ์ของ "แม่" ผู้ให้กำเนิดและปกป้อง ตามหนังสือ "ตำนานและความเชื่อในสังคมไทย" โดยสำนักพิมพ์มติชน การบีบมวยผม ถูกมองว่าเป็นการปลดปล่อยน้ำ ซึ่งเปรียบได้กับน้ำฝนหรือน้ำในแม่น้ำที่หล่อเลี้ยงเกษตรกรรมและชีวิตคนไทย น้ำที่ไหลจากมวยผมจึงไม่ใช่แค่เครื่องมือปราบมาร แต่เป็นภาพแทนของความเมตตาและพลังแห่งธรรมชาติที่พระแม่ธรณีมีต่อมนุษย์

พิธีกรรมในไทย เช่น การบูชาพระแม่ธรณีก่อนปลูกบ้าน หรือการขอฝนในพิธีโบราณ แสดงให้เห็นว่า คนไทยมองพระแม่ธรณีเป็นผู้ควบคุมทรัพยากรธรรมชาติ การบีบมวยผมในศิลปะจึงอาจสะท้อนถึงความหวังให้แผ่นดินอุดมสมบูรณ์และปกป้องจากภัยพิบัติด้วย

มุมมอง "สากล" เทพธิดาแห่งดินในวัฒนธรรมอื่น

ถ้ามองกว้างออกไป ความเชื่อเรื่องเทพแห่งดินที่ปกป้องมนุษย์ไม่ได้มีแค่ในไทย ตามข้อมูลจาก Encyclopaedia Britannica ในตำนานกรีก "ไกอา" (Gaia) เป็นเทพีแห่งโลกที่ให้กำเนิดชีวิตทั้งปวง และในอินเดีย "ปฤถวี" (Prithvi) เป็นเทวีแห่งแผ่นดินที่คอยหล่อเลี้ยงสรรพสิ่ง

แม้ทั้ง 2 วัฒนธรรมจะไม่มีภาพ "บีบมวยผม" แต่แนวคิดเรื่องโลกที่เป็นพลังปกป้องและให้ชีวิตคล้ายกับพระแม่ธรณีในพุทธศาสนา

อย่างไรก็ตาม การที่ไทยเลือกแสดงพระแม่ธรณีด้วยท่าบีบมวยผม อาจเป็นเอกลักษณ์ที่พัฒนามาจากการผสมผสานความเชื่อท้องถิ่นเข้ากับพุทธศาสนา ซึ่งต่างจากวัฒนธรรมอื่นที่มักเน้นภาพเทพีถือพืชหรือยืนนิ่งสงบ

"วิทยาศาสตร์" เข้ามาเกี่ยวข้อง "สนามแม่เหล็กโลก"

ถ้าเรานำตำนานมาจับคู่กับวิทยาศาสตร์ การบีบมวยผมของพระแม่ธรณีอาจตีความได้ว่าเป็นสัญลักษณ์ของพลังแห่งโลกที่ปกป้องเรา ซึ่งในแง่วิทยาศาสตร์คือ "สนามแม่เหล็กโลก" (Geomagnetic field) ตามข้อมูลจาก NASA สนามแม่เหล็กนี้เกิดจากการไหลเวียนของเหล็กหลอมเหลวในแกนโลกชั้นนอก (Outer core) ซึ่งทำงานเหมือนไดนาโมขนาดยักษ์ สร้างพลังแม่เหล็กที่แผ่ออกไปรอบโลก

สนามแม่เหล็กโลก ทำหน้าที่เหมือนเกราะป้องกันรังสีคอสมิกและลมสุริยะจากดวงอาทิตย์ ซึ่งถ้าไม่มีเกราะนี้ ชั้นบรรยากาศของเราจะถูกทำลาย และสิ่งมีชีวิตอาจไม่รอดจากรังสีอันตราย National Geographic อธิบายเพิ่มว่า สนามนี้ยังช่วยให้เข็มทิศทำงานได้ และปกป้องดาวเทียมจากรังสี

ถ้าจะเปรียบเทียบ น้ำที่ไหลจากมวยผมของพระแม่ธรณี อาจเป็นภาพแทนของพลังงานแม่เหล็กที่ "ไหล" ออกมาจากโลกเพื่อขับไล่ภัยจากอวกาศ ไม่ต่างจากน้ำที่ขับไล่กองทัพมารในตำนาน

ที่มา : Wikipedia

การตีความร่วมสมัย "สะพาน" ระหว่างตำนานและวิทยาศาสตร์

ในมุมของศาสนา การบีบมวยผมของพระแม่ธรณีคือชัยชนะของธรรมะเหนืออธรรม แต่ถ้ามองในแง่วิทยาศาสตร์ มันอาจเป็นภาพแทนของพลังธรรมชาติที่ปกป้องโลก งานวิจัยเรื่อง "ตำนานและวิทยาศาสตร์ในวัฒนธรรมไทย" ชี้ว่า ความเชื่อโบราณมักสะท้อนความเข้าใจธรรมชาติของคนในยุคนั้น การที่พระแม่ธรณีบีบมวยผม อาจเป็นวิธีที่คนโบราณอธิบายพลังลึกลับของโลก ก่อนที่วิทยาศาสตร์จะมาค้นพบเรื่องสนามแม่เหล็ก

แล้วทำไมต้องเป็น "มวยผม" ไม่ใช่ท่าอื่น ? ในศิลปะพุทธ "มวยผม" เป็นทรงผมที่พบในรูปปั้นเทวีหรือนางในวรรณคดี ซึ่งอาจสื่อถึงความงามและพลังที่ซ่อนอยู่ ตามหนังสือ "ศิลปะไทย" โดยศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรี การบีบมวยผมอาจเป็นการแสดงถึงการปลดปล่อยพลังที่เก็บไว้ เหมือนน้ำที่ไหลออกมาเพื่อพิสูจน์ความจริงและขับไล่ศัตรู

5 สถานที่บูชาพระแม่ธรณี

สำหรับผู้ที่ต้องการบูชาพระแม่ธรณี สามารถเดินทางไปยังสถานที่สำคัญ 5 แห่ง ได้แก่ เทวาลัยพระศรีวสุนธรา (ศาลพระแม่ธรณีบีบมวยผม) กรุงเทพฯ บริเวณสนามหลวง, วัดชมภูเวก จ.นนทบุรี ที่มีทั้งภาพจิตรกรรมและรูปปั้นพระแม่ธรณีงดงาม, พระแม่ธรณีบีบมวยผมองค์ใหญ่ที่สุดในโลก จ.จันทบุรี บนยอดเขาพระแม่จันท์, พระแม่ธรณีบีบมวยผม เขาคิชฌกูฏ จ.จันทบุรี บริเวณจุดเปลี่ยนรถก่อนขึ้นเขา และ พระแม่ธรณีบีบมวยผม วัดพระธาตุแช่แห้ง จ.น่าน ในมณฑลพิธีลานศรีมหาโพธิ์

1. เทวาลัยพระศรีวสุนธรา หรือศาลพระแม่ธรณีบีบมวยผม กรุงเทพฯ

ที่ตั้ง : บริเวณเชิงสะพานผ่านพิภพลีลา ถ.ราชดำเนินใน แขวงพระบรมมหาราชวัง กรุงเทพมหานคร ถือเป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์คู่สนามหลวงมาอย่างยาวนาน

ลักษณะเด่น : เป็นปูนปั้นรูปพระแม่ธรณีกำลังบีบมวยผม โดยมีน้ำสะอาดไหลออกมาจากปลายมวยผม เพื่อเป็นทานน้ำดื่มแก่ประชาชนที่มาสักการะ จึงมีอีกชื่อว่า "อุทกทาน" (การให้ทานด้วยน้ำ) สร้างแล้วเสร็จในปี พ.ศ. 2460

2. พระแม่ธรณีบีบมวยผม วัดชมภูเวก จ.นนทบุรี

ที่ตั้ง : วัดชมภูเวก อ.เมืองนนทบุรี จ.นนทบุรี
ลักษณะเด่น : นอกเหนือจากภาพจิตรกรรมฝาผนังพระแม่ธรณีที่ได้รับการยกย่องว่างดงามที่สุดแห่งหนึ่ง ยังมีรูปปั้นพระแม่ธรณีบีบมวยผมที่สวยงามให้ประชาชนได้กราบไหว้บูชา

3. พระแม่ธรณีบีบมวยผมองค์ใหญ่ที่สุดในโลก จ.จันทบุรี

ที่ตั้ง : ถนนสายจันทบุรี-สระแก้ว ขาออกเมือง บริเวณหลักกิโลเมตรที่ 5 ภายในสวนทุเรียนแลนด์ อ.มะขาม จ.จันทบุรี
ลักษณะเด่น : องค์พระแม่ธรณีมีความสูงถึง 18 เมตร ตั้งอยู่บนฐานสูง 13 เมตร 

4. พระแม่ธรณีบีบมวยผม เขาคิชฌกูฏ จ.จันทบุรี

ที่ตั้ง : เส้นทางก่อนขึ้นสู่ยอดเขาคิชฌกูฏ บริเวณจุดเปลี่ยนรถครั้งที่ 2 อ.เขาคิชฌกูฏ จ.จันทบุรี
ลักษณะเด่น : หลังนมัสการรอยพระพุทธบาทมักเสร็จ ให้แวะเวียนมากราบไหว้ขอพรพระแม่ธรณีบีบมวยผม ณ จุดนี้ก่อนขึ้นสู่ยอดเขา

5. พระแม่ธรณีบีบมวยผม วัดพระธาตุแช่แห้ง จ.น่าน

ที่ตั้ง : มณฑลพิธีลานศรีมหาโพธิ์ ภายในวัดพระธาตุแช่แห้ง พระอารามหลวง อ.ภูเพียง จ.น่าน
ลักษณะเด่น : มีรูปปั้นพระแม่ธรณีบีบมวยผมประดิษฐานอยู่ในบริเวณมณฑลพิธี ซึ่งเป็นพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์และเป็นที่เคารพสักการะของชาวน่านและผู้มาเยือน

อ่านข่าวเพิ่ม : 

เปิดเบื้องหลัง! ทรัมป์ยอมจำนน "พันธบัตร" ทรุด หยุดภาษี 90 วัน

"วันไหลสงกรานต์" 2568 เช็กพิกัดจังหวัดไหนบ้าง ใครยังไม่มีแพลน ปักหมุดไว้เลย