"หลักการพื้นฐานของอาหารคือ การใช้ทุกอย่างให้คุ้มค่า ไม่ทิ้งสิ่งใด” เป็นปรัชญาสำคัญของขบวนการต่อต้าน Food Waste ซึ่งก่อตัวขึ้นหลังจากมีการสำรวจพบความจริงอันน่าตกตะลึงที่ว่า อาหารที่เราทั้งหลายผลิตขึ้นเพื่อบริโภคกันอยู่ทั่วโลกทุกวันนี้ สุดท้ายแล้วมันกลายไปเป็นขยะถึง 1 ใน 3 หรือปีละเกือบ 1.3 พันล้านตัน !
ปริมาณดังกล่าวยิ่งชวนให้ขมขื่นใจเมื่อคิดต่อไปอีกว่า เราผู้มีอันจะกินนั้นพากัน “กินอาหารไม่หมด” จนต้องทิ้งไปเกือบครึ่ง ขณะที่ในโลกใบเดียวกันนี้ยังมีคนยากไร้ขาดแคลนอาหารอีกมากมายซึ่งไม่เคยมีโอกาสแม้แต่จะจินตนาการถึงการได้กินมันด้วยซ้ำ
ข้อเท็จจริงนี้สร้างความสะเทือนใจแก่ผู้คนมากมาย ไม่เว้นกระทั่งเชฟชื่อดังอย่าง แอนโธนี บูร์เดน ซึ่งถึงกับตัดสินใจเปลี่ยนตัวเองมาเป็นนักเคลื่อนไหว เขาสร้างสารคดีเรื่อง Wasted! The Story of Food Waste เพื่อตีแผ่ปัญหาและชี้ให้เห็นทางออกสร้างสรรค์ที่เชฟคนอื่น ๆ กำลังพยายามทำกันอยู่
(สารคดีเรื่องนี้กำกับโดย แอนนา ไช และ นาริ เค ได้รับการสนับสนุนจากมูลนิธิร็อคกี้เฟลเลอร์ซึ่งมีนโยบายทุ่มเงิน 130 ล้านดอลลาร์เพื่อลดปริมาณอาหารเหลือทิ้งลงให้ได้ครึ่งหนึ่งภายในปี ค.ศ. 2030 ตัวหนังสร้างในปี ค.ศ. 2017 หรือราวหนึ่งปีก่อนที่บูร์เดนจะเสียชีวิต)
บูร์เดนเป็นที่รู้จักของแฟน ๆ ในฐานะพ่อครัวเจ้าเสน่ห์ ทั้งคนที่รักเขารวมถึงตัวเขาเองไม่เคยคิดหรอกว่าเขาจะกลายมาเป็นแอ็กติวิสต์ไปได้ แต่เขาให้สัมภาษณ์ไว้ว่า “ตั้งแต่สมัยยังเป็นนักศึกษาด้านการทำอาหารและเป็นพ่อครัวมือใหม่ ผมก็เติบโตมาในระบบแบบเก่าที่รังเกียจการทิ้งขว้าง หรือพูดอีกอย่างว่าหลักการทำอาหารที่ผมได้เรียนมานั้นตั้งอยู่บนแนวคิดที่ว่าเราต้องใช้ทุกอย่างให้หมด ดังนั้นตั้งแต่วันที่ผมเริ่มหยิบมีดเป็นครั้งแรกและเรียนรู้วิธีใช้ เรียนรู้วิธีทอดไข่ เรียนรู้เรื่องพื้นฐาน หลักการดังกล่าวก็ถูกตอกย้ำลึกลงไปในใจของผมแล้ว”
ด้วยเหตุนี้ เมื่อบูร์เดนมีโอกาสเดินทางไปสัมผัสวัฒนธรรมอาหารทั่วโลกในเวลาต่อมา และได้พบเห็นผู้คนหิวโหยที่พยายามทำอาหารที่ดีที่สุดด้วยทรัพยากรเพียงเล็กน้อยที่มีอยู่ ก็ยิ่งทำให้เขาเกิดความรู้สึกแรงกล้าต่อปัญหาอาหารเหลือทิ้ง
และหนึ่งในสถานการณ์ที่เขาเล่าว่าทำให้เขาตกใจมากที่สุด ก็คือสิ่งที่เกิดขึ้นในซูเปอร์มาร์เก็ต
อะไรคือสิ่งที่เรามักจะคาดหวังเมื่อเดินเข้าไปในซูเปอร์มาร์เก็ต? แน่นอนล่ะว่าเราอยากเห็นกองผักผลไม้หน้าตาสวยงาม เต่งตึง สีสดใส ไร้มลทิน แต่จะมีสักกี่ครั้งที่เราคิดทบทวนด้วยว่า กว่าที่พืชพรรณงดงามเหล่านี้จะมาปรากฏอยู่ตรงหน้า มันผ่านกระบวนการคัดเลือกมาอย่างไร มีพี่น้องหน้าตาขี้เหร่ของมันถูกคัดทิ้งไปมหาศาลแค่ไหนเพียงเพราะตลาดเชื่อว่าของแบบนั้นไม่มีใครอยากกิน? การสร้างภาพลักษณ์อาหารที่ “สมบูรณ์แบบ” แบบนี้เองที่บูร์เดนพบว่าเป็นแนวคิดอันตรายและเราไม่สมควรยอมรับ
นอกจากการเล่าให้เห็นปัญหาแล้ว สิ่งดีงามของ Wasted! The Story of Food Waste คือมันนำเสนอทางออกควบคู่มาด้วย เราจะได้เห็นเชฟดัง ๆ อย่าง แดน บาร์เบอร์, แดนนี โบเวียน, มัสสิโม บอตทูรา มาค้นหาวิธีจัดการอาหารเหลือทิ้งอย่างสร้างสรรค์ ตั้งแต่การใช้มันทำอาหารอร่อย ๆ ไปจนถึงทางออกที่หลากหลายอลังการยิ่งกว่านั้น เช่น การนำสิ่งที่เคยถูกถือว่าเป็นขยะไปให้หมูกินซึ่งส่งผลให้เนื้อหมูมีรสชาติต่าง ๆ กันไป, การเปลี่ยนหางนมที่เหลือจากโยเกิร์ตให้กลายเป็นไฟฟ้า, การใช้ขอบขนมปังมาผลิตเป็นเบียร์ หรือที่โดดเด่นสุด ๆ ก็คือโครงการ “โรงครัวคนยาก” ที่นำอาหารเหลือทิ้งมาผลิตอาหารใหม่สำหรับคนหิวโหย แบบที่ทั้งรสชาติดีและบรรยากาศเป็นเลิศ
ประโยคหนึ่งที่บอตทูราพูดไว้ดีมากก็คือ “มีอาหารถูกทิ้งปีละเป็นพันล้านตัน ดังนั้นเราไม่ต้องผลิตอาหารเพิ่มหรอก เราเพียงแต่ต้องปฏิบัติต่ออาหารของเราให้ต่างจากเดิม”
แล้วเราจะทำอะไรได้บ้างที่เป็นการ “ปฏิบัติต่ออาหารให้ต่างจากเดิม” สิ่งที่หนังชวนให้ทดลองทำมีอาทิ
- เปลี่ยนมุมมองเกี่ยวกับคุณค่าของอาหาร : เราควรใส่ใจกับอาหารที่เราซื้อให้มากขึ้น คิดให้หนักขึ้นว่าสิ่งที่จะซื้อนี้เราจะได้ใช้หรือกินมันจริง ๆ มากน้อยแค่ไหน
- นำวิธีคิดแบบเชฟมืออาชีพมาใช้ : เวลาเชฟจะซื้อวัตถุดิบอะไร ต้องคิดเสมอว่าถ้าใช้ไม่หมดแล้วจะทำอย่างไรกับของที่เหลือ วันรุ่งขึ้นจะนำมาทำอาหารอร่อยที่ลูกค้าเห็นแล้วยังอยากกินได้หรือเปล่า
- ยอมรับผักผลไม้ที่ไม่สวยงาม
- ใช้อาหารให้ครบทุกส่วน
- ทำปุ๋ยหมักจากเศษอาหาร
แม้บูร์เดนจะจากไปแล้ว แต่เขาได้ฝากแนวคิดที่มีคุณค่าไว้ให้เราในประเด็นนี้มากมาย โดยเฉพาะสำหรับโลกยุคที่กำลังเผชิญกับความท้าทายด้านความมั่นคงทางอาหาร คำกล่าวหนึ่งที่ผู้เขียนคิดว่าน่าจดจำมากเป็นพิเศษก็คือ “ยิ่งคุณเดินทางมากเท่าไร ยิ่งคุณเห็นโลกมากเท่าไร ก็จะยิ่งเข้าใจว่าผู้คนอื่น ๆ ใช้ชีวิตอย่างไรกัน พวกเขาต้องต่อสู้หนักขนาดไหนในแต่ละวันเพื่อจะมีชีวิตอยู่ ถ้าคุณเข้าใจแล้วและรู้สึกว่าตัวคุณอยู่ในตำแหน่งที่จะทำอะไรบางอย่างได้ คุณก็ควรต้องลงมือทำ มันจะมีผลเป็นรูปธรรมแน่นอนต่อโลกที่คุณอาศัยอยู่ใบนี้”
▶ ติดตามสารคดี Wasted! The Story of Food Waste การเดินทางของ "สูญอาหาร" สารคดีที่จะเปลี่ยนวิธีของผู้คนที่ซื้อ ปรุง และกินอาหาร เราจะได้เห็นว่าเชฟชื่อดังมีวิธีการใช้ประโยชน์จากอาหารให้ได้มากที่สุดได้อย่างไร นอกจากนี้ยังนำเสนอเรื่องราวการลดอาหารทิ้งเปล่าอีกหลายเรื่องจากทั่วโลก
รับชมได้ทาง www.VIPA.me หรือ VIPA Application
