วิถีหมู่บ้านนักขุดบ้านดอนดู่ ต.เขวา อ.เมือง จ.มหาสารคาม
บ้านดอนดู่ ต.เขวา อ.เมือง จ.มหาสารคาม หมู่บ้านที่อยู่ห่างจากใจกลางจังหวัดไม่ถึง 20 กิโลเมตร ที่ยังคงวิถีชิวิตการทำมาหากินแบบที่พึ่งพาอาศัยธรรมชาติ คนที่นี่เกือบทุกหลังคาเรือนมีอาชีพทำนาเป็นหลัก และมีรายได้เสริมจากการสานก้นมวยนึ่งข้าว ด้วยวัสดุที่หาได้ง่ายในท้องถิ่นก็ คือ ไม้ไผ่ เมื่อเข้ามาในหมู่บ้านจะเห็นการตากเส้นตอก และผู้หญิงทุกวัยนั่งสานก้นมวย ซึ่งเป็นงานหัตกรรมที่ทำสืบต่อกันจากรุ่นสู่รุ่น นอกจากนี้คนบ้านดอนดู่ยังมีแหล่งหาอาหารอยู่หน้าหมู่บ้าน นั่นคือ "หนองกระทุ่ม" ซึ่งเป็นเหมือนตู้กับข้าวในทุกฤดูกาล และเป็นที่พึ่งของคนอยู่รอบ ๆ หนองอีกหลายหมู่บ้าน
- ป่าและทุ่งคือที่มาของอร่อย และคนขุดนั้นต้องชำนาญ
ที่บ้านดอนดู่ มีหลาย ๆ คนชอบทำมากินในหน้าแล้ง จึงรวมกลุ่มกันออกหาอาหารด้วยการเดินทางโดยรถกระบะของ เต้น - ชาญชัย สว่างโคตร ซึ่งเป็นรถที่มีเอกลักษณะ เพราะเต็มไปด้วยเครื่องมือหากินไปเต็มคัน เช่น เรือ, แห, จอบ, เสียม, บันไดไม้ รวมทั้งห่อข้าวและอุปกรณ์ทำอาหาร เมื่อว่างจากภาระกิจการงานของครอบครัว นักขุดจะออกไปหาของกินทั้งในหมู่บ้านและพื้นที่ใกล้เคียง ซึ่งแต่ละพื้นที่จะมีของกินให้ขุด ให้หา แตกต่างกันไป ไม่ว่าจะเป็น กุ้ง, หอย, ปูปลา หรือว่า กบ, เขียด, อึ่งอ่าง ที่จำศีลอยู่ใต้ดินในหน้าแล้ง
- ป่าชุมชนโคกหัวหล่อน แหล่งหาแมงจีนูนและแมงเงา
โคกหัวหล่อน ต.ดอนหว่าน อ.เมืองมหาสารคาม เป็นแหล่งที่กลุ่มนักขุดบ้านดอนดู่และผู้คนที่อยู่ใกล้ได้อาศัยแวะมาหาอาหาร อย่างเช่น พี่จินตนา แสงโทโพธิ์ และเพื่อน ๆ จากบ้านหนองหว้า ที่ขุดแมงจีนูนได้นับร้อยตัว ใส่ในข้องใบจิ๋ว กลับไปคั่วตำน้ำพริก ศักดิ์ - อดิศักดิ์ ปักกะเต มีประสบการณ์ขุดแมงเงา 30 ปี บอกว่าที่นี่หาแมงเงา หรือ แมงป่องช้าง อาหารอันโอชะของพวกเขา ซึ่งหาไม่ยากสำหรับคนที่ขุดจนเชี่ยวชาญ ที่สำคัญต้องขุดหาในตอนกลางวัน เพราะเป็นเวลาที่แมงป่องช้างไม่ได้ออกหากิน ศักดิ์บอกวิธีสังเกตที่ลักษณะรูของแมงเงา ว่าปากรูจะไม่กลมนัก บางตัวอยู่ในรูลึก บางตัวขุดรูตื้น ๆ บางรูไม่มีแมงเงาอยู่แล้ว แต่เมื่อเจอรูต้องขุด ศักดิ์ไม่แนะนำให้จับแมงเงา เพราะเป็นสัตว์ที่มีเหล็กใน พิษของแมงเงาเป็นอันตรายมาก แต่คนมาหาส่วนใหญ่รู้วิธีจับอย่างปลอดภัย แมงเงาหลายตัวที่จับได้ ศักดิ์จะนำไปย่างตำน้ำพริกกินกับเพื่อน ๆ
- ทุ่งเลี้ยงควาย แหล่งหากุดจี่
แหล่งหากุดจี่อยู่ที่ทุ่งเลี้ยงควายห้วยแอ่ง เพราะกุดจี่จะอยู่ในกองขี้ควาย วิธีหาให้สังเกตกองขี้ควายขนาดใหญ่ มีขุยเป็นดินแทรกอยู่ ถากขี้ควายออกแล้วขุดไปตามรูจะเจอตัวกุดจี่สีดำ กุดจี่ตัวผู้จะมีเขาเหมือนนอแรด ส่วนตัวเมียไม่มีเขา พี่เขียว - สุนทร พหลทัพ บอกว่าเวลากุดจี่วางไข่เขาจะขนขี้ควายลงไปในรูวันละนิด ๆ จนเป็นลูกกลม ๆ ห่อตัวหนอนหรือดักแด้ เรียกว่า "ไข่เบ้า" เพื่อให้ลูกกุดจี่ปลอดภัยจากมดและแมลง
- อึ่งอ่างบ้าน หรือ อึ่งยาง ย่างกินแสนอร่อยต้องขุดลึก
"อึ่งย่าง" หรือ "อึ่งอ่างบ้าน" สามารถขุดหาได้เช่นกัน โดยดูสามารถดูขุยและขนาดของตัวอึ่งอ่างได้จากรอยดินที่ดันขึ้นมาจากรู การขุดอึ่งอ่างต้องขุดลึกลงไป 80 - 100 ซม. และต้องเป็นมีประสบการณ์อย่าง พี่ประสาน ไวมาตร เท่านั้น จึงจะได้อึ่งอ่างมากพอสำหรับมื้ออาหาร
- น้ำหวานใต้ดิน จากขี้สูด หรือ ชันโรง
นักขุดเป็นคนช่างสังเกต หากเห็นชันโรงตัวเล็ก ๆ บินอยู่ใกล้จอมปลวก รอบ ๆ มีดอกไม้ พวกเขาจะมองหารังขี้สูด และมักจะไม่พลาด เพราะจะพบปล่องใสทรงสูง มีตัวขี้สูดจำนวนบินเข้า - ออก จะลงมือขุดทันที โดยไม่ต้องมีอุปกรณ์ป้องกันใด ๆ ด้วยตัวขี้สูดเป็นผึ้งจิ๋วที่ไม่มีเหล็กใน น้ำหวานของขี้สูดจะมีรสเปรี้ยวเล็กน้อย
นอกจากนี้ กลุ่มนักขุดแห่งบ้านดอนดู่ ยังชอบการขุดหาปลาไหล เพราะสามารถทำอาหารได้อร่อย อาจต้องขุดในพื้นที่ดินแห้ง หรือ เหนียวเกินไปบ้างโคลนลึกบ้าง หลายครั้งจะเสี่ยงต่อการกลับบ้านมือเปล่า แต่พวกเขาพยายามและอดทน เพราะนี่เป็นการหากินตามธรรมชาติไม่ต้องใช้เงินซื้อหา เป็นความสุขที่ได้ทำมาหากินตามวิถีของลูกอีสาน
ติดตามในรายการซีรีส์วิถีคน วันจันทร์ที่ 29 สิงหาคม 2565 เวลา 17.30 - 18.00 น. ทางไทยพีบีเอส รับชมออนไลน์ทาง www.thaipbs.or.th/Live
แท็กที่เกี่ยวข้อง:
วิถีหมู่บ้านนักขุดบ้านดอนดู่ ต.เขวา อ.เมือง จ.มหาสารคาม
บ้านดอนดู่ ต.เขวา อ.เมือง จ.มหาสารคาม หมู่บ้านที่อยู่ห่างจากใจกลางจังหวัดไม่ถึง 20 กิโลเมตร ที่ยังคงวิถีชิวิตการทำมาหากินแบบที่พึ่งพาอาศัยธรรมชาติ คนที่นี่เกือบทุกหลังคาเรือนมีอาชีพทำนาเป็นหลัก และมีรายได้เสริมจากการสานก้นมวยนึ่งข้าว ด้วยวัสดุที่หาได้ง่ายในท้องถิ่นก็ คือ ไม้ไผ่ เมื่อเข้ามาในหมู่บ้านจะเห็นการตากเส้นตอก และผู้หญิงทุกวัยนั่งสานก้นมวย ซึ่งเป็นงานหัตกรรมที่ทำสืบต่อกันจากรุ่นสู่รุ่น นอกจากนี้คนบ้านดอนดู่ยังมีแหล่งหาอาหารอยู่หน้าหมู่บ้าน นั่นคือ "หนองกระทุ่ม" ซึ่งเป็นเหมือนตู้กับข้าวในทุกฤดูกาล และเป็นที่พึ่งของคนอยู่รอบ ๆ หนองอีกหลายหมู่บ้าน
- ป่าและทุ่งคือที่มาของอร่อย และคนขุดนั้นต้องชำนาญ
ที่บ้านดอนดู่ มีหลาย ๆ คนชอบทำมากินในหน้าแล้ง จึงรวมกลุ่มกันออกหาอาหารด้วยการเดินทางโดยรถกระบะของ เต้น - ชาญชัย สว่างโคตร ซึ่งเป็นรถที่มีเอกลักษณะ เพราะเต็มไปด้วยเครื่องมือหากินไปเต็มคัน เช่น เรือ, แห, จอบ, เสียม, บันไดไม้ รวมทั้งห่อข้าวและอุปกรณ์ทำอาหาร เมื่อว่างจากภาระกิจการงานของครอบครัว นักขุดจะออกไปหาของกินทั้งในหมู่บ้านและพื้นที่ใกล้เคียง ซึ่งแต่ละพื้นที่จะมีของกินให้ขุด ให้หา แตกต่างกันไป ไม่ว่าจะเป็น กุ้ง, หอย, ปูปลา หรือว่า กบ, เขียด, อึ่งอ่าง ที่จำศีลอยู่ใต้ดินในหน้าแล้ง
- ป่าชุมชนโคกหัวหล่อน แหล่งหาแมงจีนูนและแมงเงา
โคกหัวหล่อน ต.ดอนหว่าน อ.เมืองมหาสารคาม เป็นแหล่งที่กลุ่มนักขุดบ้านดอนดู่และผู้คนที่อยู่ใกล้ได้อาศัยแวะมาหาอาหาร อย่างเช่น พี่จินตนา แสงโทโพธิ์ และเพื่อน ๆ จากบ้านหนองหว้า ที่ขุดแมงจีนูนได้นับร้อยตัว ใส่ในข้องใบจิ๋ว กลับไปคั่วตำน้ำพริก ศักดิ์ - อดิศักดิ์ ปักกะเต มีประสบการณ์ขุดแมงเงา 30 ปี บอกว่าที่นี่หาแมงเงา หรือ แมงป่องช้าง อาหารอันโอชะของพวกเขา ซึ่งหาไม่ยากสำหรับคนที่ขุดจนเชี่ยวชาญ ที่สำคัญต้องขุดหาในตอนกลางวัน เพราะเป็นเวลาที่แมงป่องช้างไม่ได้ออกหากิน ศักดิ์บอกวิธีสังเกตที่ลักษณะรูของแมงเงา ว่าปากรูจะไม่กลมนัก บางตัวอยู่ในรูลึก บางตัวขุดรูตื้น ๆ บางรูไม่มีแมงเงาอยู่แล้ว แต่เมื่อเจอรูต้องขุด ศักดิ์ไม่แนะนำให้จับแมงเงา เพราะเป็นสัตว์ที่มีเหล็กใน พิษของแมงเงาเป็นอันตรายมาก แต่คนมาหาส่วนใหญ่รู้วิธีจับอย่างปลอดภัย แมงเงาหลายตัวที่จับได้ ศักดิ์จะนำไปย่างตำน้ำพริกกินกับเพื่อน ๆ
- ทุ่งเลี้ยงควาย แหล่งหากุดจี่
แหล่งหากุดจี่อยู่ที่ทุ่งเลี้ยงควายห้วยแอ่ง เพราะกุดจี่จะอยู่ในกองขี้ควาย วิธีหาให้สังเกตกองขี้ควายขนาดใหญ่ มีขุยเป็นดินแทรกอยู่ ถากขี้ควายออกแล้วขุดไปตามรูจะเจอตัวกุดจี่สีดำ กุดจี่ตัวผู้จะมีเขาเหมือนนอแรด ส่วนตัวเมียไม่มีเขา พี่เขียว - สุนทร พหลทัพ บอกว่าเวลากุดจี่วางไข่เขาจะขนขี้ควายลงไปในรูวันละนิด ๆ จนเป็นลูกกลม ๆ ห่อตัวหนอนหรือดักแด้ เรียกว่า "ไข่เบ้า" เพื่อให้ลูกกุดจี่ปลอดภัยจากมดและแมลง
- อึ่งอ่างบ้าน หรือ อึ่งยาง ย่างกินแสนอร่อยต้องขุดลึก
"อึ่งย่าง" หรือ "อึ่งอ่างบ้าน" สามารถขุดหาได้เช่นกัน โดยดูสามารถดูขุยและขนาดของตัวอึ่งอ่างได้จากรอยดินที่ดันขึ้นมาจากรู การขุดอึ่งอ่างต้องขุดลึกลงไป 80 - 100 ซม. และต้องเป็นมีประสบการณ์อย่าง พี่ประสาน ไวมาตร เท่านั้น จึงจะได้อึ่งอ่างมากพอสำหรับมื้ออาหาร
- น้ำหวานใต้ดิน จากขี้สูด หรือ ชันโรง
นักขุดเป็นคนช่างสังเกต หากเห็นชันโรงตัวเล็ก ๆ บินอยู่ใกล้จอมปลวก รอบ ๆ มีดอกไม้ พวกเขาจะมองหารังขี้สูด และมักจะไม่พลาด เพราะจะพบปล่องใสทรงสูง มีตัวขี้สูดจำนวนบินเข้า - ออก จะลงมือขุดทันที โดยไม่ต้องมีอุปกรณ์ป้องกันใด ๆ ด้วยตัวขี้สูดเป็นผึ้งจิ๋วที่ไม่มีเหล็กใน น้ำหวานของขี้สูดจะมีรสเปรี้ยวเล็กน้อย
นอกจากนี้ กลุ่มนักขุดแห่งบ้านดอนดู่ ยังชอบการขุดหาปลาไหล เพราะสามารถทำอาหารได้อร่อย อาจต้องขุดในพื้นที่ดินแห้ง หรือ เหนียวเกินไปบ้างโคลนลึกบ้าง หลายครั้งจะเสี่ยงต่อการกลับบ้านมือเปล่า แต่พวกเขาพยายามและอดทน เพราะนี่เป็นการหากินตามธรรมชาติไม่ต้องใช้เงินซื้อหา เป็นความสุขที่ได้ทำมาหากินตามวิถีของลูกอีสาน
ติดตามในรายการซีรีส์วิถีคน วันจันทร์ที่ 29 สิงหาคม 2565 เวลา 17.30 - 18.00 น. ทางไทยพีบีเอส รับชมออนไลน์ทาง www.thaipbs.or.th/Live
แท็กที่เกี่ยวข้อง:
ซีรีส์วิถีคน
วิถีริมโขง อ.โขงเจียม จ.อุบลราชธานี
วิถีคนทำเกลือบ้านท่าสะอาด อ.เซกา จ.บึงกาฬ
วิถีหมู่บ้านนักขุดบ้านดอนดู่ ต.เขวา อ.เมือง จ.มหาสารคาม
วิถีรถคอกหมู อ.กงไกรลาศ จ.สุโขทัย
วิถีหมู่บ้านปั้นครกและสาก จ.นครพนม - ยโสธร
วิถีคนเลี้ยงควายในทะเลน้อย อ.ระโนด จ.สงขลา และ อ.ควนขนุน จ.พัทลุง
วิถีคนเกาะเรียน อ.พระนครศรีอยุธยา จ.พระนครศรีอยุธยา
วิถีคนตีผึ้งผา อ.แม่แตง จ.เชียงใหม่
วิถีคนม้ง บ้านแม่สาน้อย อ.แม่ริม จ.เชียงใหม่
วิถีเกาะมุกด์ ต.เกาะลิบง อ.กันตัง จ.ตรัง
วิถีรถม้าลำปาง บ้านวังหม้อ อ.เมือง จ.ลำปาง
วิถีคนบ้านกอมูเดอ จ.แม่ฮ่องสอน
วิถีคนทำหมี่พิมายและข้าวโป่ง จ.นครราชสีมา
วิถีเรืออีโปง จ.นครราชสีมา
วิถีทุเรียน บ้านบันนังกระแจะ อ.ธารโต จ.ยะลา
วิถีคนชายแดนใต้ บ้านทุ่งพลา ต.ทุ่งพลา อ.โคกโพธิ์ จ.ปัตตานี
วิถีริมคลอง จ.นนทบุรี
วิถีบุญวันสารทกูย บ้านตาโมม ต.สะกาด อ.สังขะ จ.สุรินทร์
วิถีคนบ้านทับทิมสยาม 05 ต.คลองไก่เถื่อน อ.คลองหาด จ.สระแก้ว
วิถีคนบ้านเวียงลอ จ.พะเยา
วิถีหน้าฝนคนเชียงของ อ.เชียงของ จ.เชียงราย
วิถีคนบ้านปากคลองอ้อมใหญ่ ต.เขาดิน อ.บางปะกง จ.ฉะเชิงเทรา
วิถีคนล้านนา ต.ท่าผา อ.แม่แจ่ม จ.เชียงใหม่
วิถีคนแม่สอด อ.แม่สอด จ.ตาก
วิถีความสุขในฤดูน้ำหลาก จ.สิงห์บุรี
วิถีคนแม่ตื่น อ.อมก๋อย จ.เชียงใหม่ และ อ.แม่ระมาด จ.ตาก
วิถีหมู่บ้านนักหาบ จ.บุรีรัมย์
วิถีคนเสียมเรียบ ประเทศกัมพูชา
วิถีคนโตนเลสาบ ประเทศกัมพูชา
วิถีคนคลองพระโขนง กรุงเทพมหานคร
ซีรีส์วิถีคน
วิถีริมโขง อ.โขงเจียม จ.อุบลราชธานี
วิถีคนทำเกลือบ้านท่าสะอาด อ.เซกา จ.บึงกาฬ
วิถีหมู่บ้านนักขุดบ้านดอนดู่ ต.เขวา อ.เมือง จ.มหาสารคาม
วิถีรถคอกหมู อ.กงไกรลาศ จ.สุโขทัย
วิถีหมู่บ้านปั้นครกและสาก จ.นครพนม - ยโสธร
วิถีคนเลี้ยงควายในทะเลน้อย อ.ระโนด จ.สงขลา และ อ.ควนขนุน จ.พัทลุง
วิถีคนเกาะเรียน อ.พระนครศรีอยุธยา จ.พระนครศรีอยุธยา
วิถีคนตีผึ้งผา อ.แม่แตง จ.เชียงใหม่
วิถีคนม้ง บ้านแม่สาน้อย อ.แม่ริม จ.เชียงใหม่
วิถีเกาะมุกด์ ต.เกาะลิบง อ.กันตัง จ.ตรัง
วิถีรถม้าลำปาง บ้านวังหม้อ อ.เมือง จ.ลำปาง
วิถีคนบ้านกอมูเดอ จ.แม่ฮ่องสอน
วิถีคนทำหมี่พิมายและข้าวโป่ง จ.นครราชสีมา
วิถีเรืออีโปง จ.นครราชสีมา
วิถีทุเรียน บ้านบันนังกระแจะ อ.ธารโต จ.ยะลา
วิถีคนชายแดนใต้ บ้านทุ่งพลา ต.ทุ่งพลา อ.โคกโพธิ์ จ.ปัตตานี
วิถีริมคลอง จ.นนทบุรี
วิถีบุญวันสารทกูย บ้านตาโมม ต.สะกาด อ.สังขะ จ.สุรินทร์
วิถีคนบ้านทับทิมสยาม 05 ต.คลองไก่เถื่อน อ.คลองหาด จ.สระแก้ว
วิถีคนบ้านเวียงลอ จ.พะเยา
วิถีหน้าฝนคนเชียงของ อ.เชียงของ จ.เชียงราย
วิถีคนบ้านปากคลองอ้อมใหญ่ ต.เขาดิน อ.บางปะกง จ.ฉะเชิงเทรา
วิถีคนล้านนา ต.ท่าผา อ.แม่แจ่ม จ.เชียงใหม่
วิถีคนแม่สอด อ.แม่สอด จ.ตาก
วิถีความสุขในฤดูน้ำหลาก จ.สิงห์บุรี
วิถีคนแม่ตื่น อ.อมก๋อย จ.เชียงใหม่ และ อ.แม่ระมาด จ.ตาก
วิถีหมู่บ้านนักหาบ จ.บุรีรัมย์
วิถีคนเสียมเรียบ ประเทศกัมพูชา
วิถีคนโตนเลสาบ ประเทศกัมพูชา
