ยุบโรงเรียน ช่วยนักเรียนไทยได้จริงหรือ? หลักฐานเชิงประจักษ์จาก PISA

 

ในการสอบ PISA ผู้เข้าสอบทุกคนจะต้องตอบคำถามเกี่ยวกับฐานะสังคม  และเศรษฐกิจของครอบครัว  เช่น  รายได้  การศึกษา  และอาชีพของพ่อแม่   ทรัพย์สินที่ถือครอง ตลอดจนถึงทัศนคติที่มีต่อการเรียน ครูผู้สอน และโรงเรียน เป็นต้น นอกจากนี้แล้ว ผู้ทำการทดสอบยังเก็บข้อมูลเชิงกายภาพเกี่ยวกับโรงเรียนที่นักเรียนคนนั้นอยู่ เช่น จำนวนอาคาร จำนวนครูผู้สอน  และอุปกรณ์การเรียนการสอนต่างๆ 

 

 แนวคิดทางเศรษฐศาสตร์ที่นำมาใช้คือ  ฟังก์ชันการผลิตทางการศึกษา ที่ระบุว่า ปัจจัยทางสังคม เศรษฐกิจ จิตวิทยา และความพร้อมทางกายภาพของโรงเรียน คือ ปัจจัยการผลิต การเรียนการสอนในโรงเรียน คือ  กระบวนการแปรรูปปัจจัยการผลิตเหล่านี้ให้กลายเป็น ความรู้ ซึ่งสามารถวัดได้ด้วยคะแนนสอบ

ด้วยเหตุนี้  ถ้าโรงเรียนสองโรงเรียนมีการเรียนการสอนเหมือนกันโดยสมบูรณ์ มีความพร้อมเชิงกายภาพเท่ากัน  นักเรียนที่มีภูมิหลังด้านสังคม เศรษฐกิจ และทัศนคติ ที่เหมือนกัน ไม่ว่าจะเรียนโรงเรียนไหน ถ้าวัดด้วยข้อสอบชุดเดียวกัน ควรได้คะแนนเท่ากัน หรือถ้าแตกต่างกันบ้างก็เพียงเล็กน้อย  

ดังนั้น  หากโรงเรียนมีขนาดที่แตกต่างกัน  ในขณะที่ปัจจัยอื่นๆ ยังเหมือนเดิม แล้วพบว่านักเรียนมีคะแนนสอบแตกต่างกัน  แสดงว่า สิ่งที่ทำให้นักเรียนสองคนได้คะแนนแตกต่างกัน คือ ขนาดของโรงเรียน  

 

ผลการศึกษาที่เกี่ยวข้องกับการยุบรวมโรงเรียนมี 3 ประเด็น  ดังนี้

 

ประเด็นที่ 1 ขนาดของโรงเรียนมีผลต่อคะแนน  โดยเฉลี่ยแล้ว  นักเรียนที่อยู่ในโรงเรียนที่มีขนาดใหญ่กว่า  สามารถทำคะแนนสอบได้มากกว่าโรงเรียนขนาดเล็ก  จึงอาจกล่าวได้ว่า  การยุบรวมโรงเรียนจะช่วยให้นักเรียนย้ายมาจากโรงเรียนขนาดเล็กที่ถูกยุบรวมมีผลการสอบที่ดีขึ้น  ผลการศึกษายังพบด้วยว่า  ผู้ที่ได้ประโยชน์จากการยุบรวมมากที่สุด คือ  นักเรียนที่เรียนหนังสือไม่เก่งในชนบท

 

ประเด็นที่ 2  การยุบรวมโรงเรียนเพียงอย่างเดียวอาจไม่เพียงพอที่จะช่วยให้นักเรียนมีผลสอบที่ดีขึ้นได้อย่างมีนัยสำคัญ  ข้อมูลในตารางเป็นการสรุปผลของปัจจัยต่างๆ  ที่ส่งผลต่อคะแนนสอบของนักเรียน โดยแบ่งเป็นนักเรียนในเมืองและในชนบท  ซึ่งจะเห็นได้ว่า  ขนาดของโรงเรียนจะมีผลต่อคะแนนสอบประมาณร้อยละ 1 ถึง 2 สำหรับนักเรียนในเมือง  และร้อยละ 1 ถึง 4 สำหรับนักเรียนในชนบท  

อย่างไรก็ตาม  ปัจจัยอื่นๆ  ก็มีผลให้คะแนนเพิ่มขึ้นได้เช่นกัน  เช่น  ทรัพยากรทางการศึกษาที่บ้าน ทัศนคติเกี่ยวกับโรงเรียน  ทัศนคติเกี่ยวกับการอ่านหนังสือ  และรูปแบบการเรียนที่เหมาะสมกับตนเอง  นั่นหมายความว่า  การยุบรวมโรงเรียนเพียงอย่างเดียวอาจไม่ช่วยให้คะแนนสอบของนักเรียนเพิ่มขึ้นมากนัก  ถ้าไม่มีมาตรการเสริมในด้านอื่นๆ  เช่น  การยกระดับความเป็นอยู่ของครอบครัว  การปรับเปลี่ยนทัศนคติของนักเรียน  การช่วยเหลือให้นักเรียนสามารถค้นหารูปแบบการเรียนที่เหมาะสมกับตนเอง  เป็นต้น

 ที่น่าสังเกตก็คือ  การมีคอมพิวเตอร์ (ซึ่งอาจจะตีความรวมถึงการมีแท็บเล็ต) ที่บ้าน   ไม่ได้ส่งผลให้นักเรียนมีผลการสอบที่ดีขึ้นอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ 

 

ปัจจัยพื้นฐาน เมือง ชนบท

ฐานะทางเศรษฐกิจ 3.2% ไม่มีผล

ทรัพยากรด้านการศึกษาที่บ้าน 2.3% 1.6%

คอมพิวเตอร์ (หรือแท็บเล็ต) ไม่มีผล ไม่มีผล

ทัศนคติเกี่ยวกับโรงเรียน ไม่มีผล 2.9%

ทัศนคติเกี่ยวกับการอ่านหนังสือ 2.1% ไม่มีผล

วิธีการเรียนที่เหมาะสมกับตนเอง 0.3-2.3% 1.2-2.2%

ขนาดของโรงเรียน 1-2% 1-4%

 

ประเด็นที่ 3  การทุ่มงบประมาณไปกับโครงสร้างพื้นฐานในโรงเรียนเพียงอย่างเดียวไม่เพียงพอที่จะช่วยให้นักเรียนในชนบทได้รับการศึกษาที่มีคุณภาพดีขึ้น  รูปที่นำเสนอ  เป็นวิเคราะห์ว่าปัจจัยพื้นฐาน  เช่น  ฐานะของครอบครัว  การมีอุปกรณ์การเรียนการสอน  คอมพิวเตอร์  จำนวนครูในโรงเรียน เป็นต้น  จะสามารถอธิบายความแตกต่างของผลการสอบของนักเรียนในเมืองและในชนบทได้ในระดับใด  โดยแบ่งตามระดับคะแนนจากกลุ่มคะแนนต่ำสุด (p10) จนถึงกลุ่มคะแนนสูงสุด (p90)  

 

สำหรับนักเรียนที่มีคะแนนสอบต่ำ  ปัจจัยพื้นฐานมีผลต่อความแตกต่างของคะแนนมากกว่าปัจจัยเชิงคุณภาพ (การบริการจัดการโรงเรียน แนวทางการสอน  วัฒนธรรมในโรงเรียน  การมีส่วนร่วมของชุมชนในการกำหนดหลักสูตร  เป็นต้น)  หมายความว่า  การจะลดความแตกต่างของคะแนนระหว่างนักเรียนในเมืองที่เรียนไม่เก่งกับนักเรียนในชนบทที่เรียนไม่เก่ง  จะสามารถทำได้ด้วยการเพิ่มปัจจัยพื้นฐานเหล่านี้  เช่น  การเพิ่มจำนวนครู  อุปกรณ์การเรียนการสอน  เป็นต้น

 

สำหรับนักเรียนระดับปานกลางจนถึงเก่ง  คุณภาพการศึกษา  มีบทบาทมากขึ้นในการลดความไม่เท่าเทียมกันของคะแนนสอบระหว่างนักเรียนในเมืองและในชนบท  ด้วยเหตุนี้  การเพิ่มงบประมาณให้กับโรงเรียนเพื่อนำไปใช้ในการซื้ออุปกรณ์การเรียนการเรียนการสอน  เพิ่มจำนวนครู  ตลอดจนถึงการสร้างอาคารสถานที่  จึงมีความสำคัญน้อยกว่า  การพัฒนาในเชิงคุณภาพ  ซึ่งข้อสรุปในส่วนนี้สอดคล้องกับงานวิจัยในเรื่องคุณภาพการศึกษาในต่างประเทศ

 

 โดยสรุป  การยุบรวมโรงเรียนเพียงอย่างเดียว  อาจจะได้ผลในด้านของการประหยัดงบประมาณ  แต่จะไม่ได้ผลในด้านการยกระดับคุณภาพการศึกษามากเท่าที่ควร  นอกเสียจากว่า  จะมีการดำเนินนโยบายด้านอื่นควบคู่ไปด้วย ทั้งในด้านการยกระดับความเป็นอยู่ของครอบครัว  การปรับเปลี่ยนทัศนคติของนักเรียน  การหารูปแบบการเรียนที่เหมาะสมกับตัวผู้เรียน  และการปรับรูปแบบการสอนของครูให้มีความยืดหยุ่นพอ  ตลอดจนถึงการปรับปรุงปัจจัยเชิงคุณภาพ  ไม่ว่าจะเป็นการบริการจัดการโรงเรียน แนวทางการสอน  วัฒนธรรมในโรงเรียน  การมีส่วนร่วมของชุมชนในการกำหนดหลักสูตร  ซึ่งล้วนแล้วแต่เป็นเรื่องที่ถูกละเลยในกระบวนการปฏิรูปการศึกษาของไทยในช่วงหลายปีที่ผ่านมา