ทำไม "มนุษย์" ไม่สามารถทำนาย "การเกิดแผ่นดินไหว" ได้ ?

วันนี้ (28 มี.ค.2568) แผ่นดินไหวขนาด 7.7 ได้สั่นสะเทือนภาคกลางของเมียนมา ใกล้เมืองมัณฑะเลย์ สร้างความเสียหายรุนแรงทั้งในเมียนมาและขยายผลกระทบไปถึงกรุงเทพฯ ประเทศไทย ซึ่งอยู่ห่างออกไปกว่า 1,000 กิโลเมตร

อาคารสูงที่อยู่ระหว่างการก่อสร้างในกรุงเทพฯ พังถล่ม ผู้คนบาดเจ็บจำนวนมาก และในเมียนมาเองก็มีรายงานอาคารพังทลายและผู้เสียชีวิต เหตุการณ์นี้ย้ำเตือนว่า แผ่นดินไหวเป็นหนึ่งในไม่กี่เหตุการณ์ทางธรรมชาติที่มนุษย์ยังไม่สามารถคาดการณ์ล่วงหน้าได้อย่างแม่นยำ แม้จะมีเทคโนโลยีที่ก้าวหน้าเพียงใดก็ตาม 

"แผ่นดินไหว" หนึ่งในปริศนาธรรมชาติ

ในบรรดาภัยพิบัติทางธรรมชาติ เช่น พายุเฮอริเคน น้ำท่วม หรือการปะทุของภูเขาไฟ เหตุการณ์เหล่านี้มักมีสัญญาณเตือนที่สังเกตได้ เช่น การเปลี่ยนแปลงของสภาพอากาศหรือการปล่อยก๊าซจากภูเขาไฟ แต่แผ่นดินไหวกลับแตกต่างออกไป

มันเกิดขึ้นอย่างกะทันหัน โดยไม่มีคำเตือนที่ชัดเจน และมักทิ้งร่องรอยความเสียหายไว้อย่างมหาศาล

สาเหตุที่เรายังทำนายแผ่นดินไหวไม่ได้นั้น มีรากฐานมาจากความซับซ้อนของธรรมชาติและข้อจำกัดของวิทยาศาสตร์ ดังนี้

1. ความซับซ้อนของกระบวนการใต้ผิวโลก

แผ่นดินไหวเกิดจากการเคลื่อนตัวของแผ่นเปลือกโลก (Tectonic plates) ซึ่งสะสมพลังงานความเค้น ไว้ตามรอยเลื่อนต่าง ๆ เมื่อพลังงานนี้ถึงจุดวิกฤต มันจะถูกปลดปล่อยออกมาในรูปของการสั่นสะเทือน

กระบวนการนี้ซับซ้อนเกินกว่าที่มนุษย์จะเข้าใจได้อย่างถ่องแท้ นักวิทยาศาสตร์สำนักงานสำรวจธรณีวิทยาสหรัฐ (USGS) ระบุว่า ไม่สามารถวัดระดับความเค้นที่แน่นอนในรอยเลื่อน หรือรู้ว่าหินในชั้นใต้ดินจะทนแรงกดดันได้นานแค่ไหน

2. ขาดสัญญาณเตือน

นักวิทยาศาสตร์ USGS เคยพยายามหาสัญญาณเตือนล่วงหน้าจากการเปลี่ยนแปลงของสนามแม่เหล็กไฟฟ้า การเคลื่อนไหวของน้ำบาดาล หรือพฤติกรรมผิดปกติของสัตว์ แต่จนถึงปัจจุบัน ยังไม่มีหลักฐานที่ยืนยันว่าสัญญาณเหล่านี้สามารถบ่งบอกการเกิดแผ่นดินไหวได้อย่างแน่นอน แม้แต่โฟร์ช็อก (Foreshocks) หรือการสั่นสะเทือนเล็ก ๆ ก่อนเหตุการณ์ใหญ่ ก็ไม่เกิดขึ้นทุกครั้ง และไม่สามารถแยกแยะได้ว่าเป็นการนำไปสู่แผ่นดินไหวใหญ่หรือไม่ เคยมีการทดลองที่พาร์คฟิลด์ แคลิฟอร์เนีย ซึ่งคาดการณ์จากรูปแบบในอดีต แต่เหตุการณ์จริงเกิดช้ากว่าที่คาดถึง 12 ปี 

3. ข้อจำกัดของเทคโนโลยีปัจจุบัน

ถึงแม้ว่าเทคโนโลยีสมัยใหม่ เช่น เครื่องวัดคลื่นไหวสะเทือน (Seismometers) จะช่วยให้เราตรวจจับแผ่นดินไหวได้ทันทีที่มันเริ่มต้น และระบบเตือนภัยระยะสั้น เช่น ShakeAlert ในสหรัฐฯ สามารถแจ้งเตือนได้ในไม่กี่วินาที แต่การพยากรณ์ล่วงหน้าหลายวันหรือสัปดาห์นั้นอยู่นอกเหนือขีดความสามารถ วิลเลียม เย็ก นักธรณีฟิสิกส์จาก USGS กล่าวถึงแผ่นดินไหวที่เมียนมาว่า "เราไม่สามารถระบุวันที่ เวลา หรือสถานที่ได้" 

4. ธรรมชาติที่คาดเดาไม่ได้ของรอยเลื่อน

รอยเลื่อน เช่น รอยเลื่อนสะกายในเมียนมา มีประวัติการเกิดแผ่นดินไหวในอดีต และนักวิทยาศาสตร์รู้ว่ามันเป็นบริเวณที่มีความเสี่ยงสูง แต่การระบุว่า "เมื่อใด" พลังงานจะถูกปลดปล่อยนั้นเป็นไปไม่ได้ รอยเลื่อนอาจสะสมพลังงานนานนับร้อยปีโดยไม่มีการเคลื่อนไหว แล้วปลดปล่อยออกมาอย่างกะทันหัน วิธีการพยากรณ์ที่เคยถูกทดลอง เช่น วิธี VAN ในกรีซ ซึ่งใช้สัญญาณไฟฟ้า ก็ถูกพิสูจน์ว่าไม่น่าเชื่อถือ 

10 อันดับแผ่นดินไหวที่มีผู้เสียชีวิตมากที่สุดในโลก

1. แผ่นดินไหวส่านซี, จีน ขนาด 8 ปี 1556 เสียชีวิต 830,000 คน

2. แผ่นดินไหวปอร์โตแปงซ์, เฮติ ขนาด 7 ปี 2010 เสียชีวิต 316,000 คน

3. แผ่นดินไหวอันทักยา, ตุรกี ขนาด 7.5 ปี 115 เสียชีวิต 260,000 คน 

4. แผ่นดินไหวอันทักยา, ตุรกี ขนาด 7 ปี 525 เสียชีวิต 250,000 คน 

5. แผ่นดินไหวถังซาน, จีน ขนาด 7.5 ปี 1976 เสียชีวิต 242,769 คน

6. แผ่นดินไหวกันจา, อาเซอร์ไบจานและจอร์เจีย ขนาด 7.7 เสียชีวิต 230,000 คน 

7. แผ่นดินไหวเกาะสุมาตรา, อินโดนีเซีย ขนาด 9.1 ปี 2004 เสียชีวิต 227,899 คน 

8. แผ่นดินไหวไตซาน, อิหร่าน ขนาด 7.9 ปี 856 เสียชีวิต 200,000 คน 

   อีกเหตุการณ์แผ่นดินไหวที่มีจำนวนผู้เสียชีวิตจำนวนเท่ากัน แผ่นดินไหวกานซู่, จีน ขนาด 8.3 ในปี 1920 

9. แผ่นดินไหวดวิน, อาร์เมเนีย ขนาด 6 ปี 893 เสียชีวิต 150,000 คน 

10. แผ่นดินไหวโตเกียว, ญี่ปุ่น ขนาด 7.9 ปี 1923 เสียชีวิต 142,807 คน 

อ่านข่าว : 10 แผ่นดินไหวร้ายแรงที่สุดในประวัติศาสตร์ของมนุษยชาติ

สิ่งที่ "มนุษย์" ทำได้ในตอนนี้

• ประเมินความเสี่ยงจากการคำนวณโอกาสที่แผ่นดินไหวจะเกิดในระยะยาว
• เตือนภัยระยะสั้น เช่น ระบบเตือนภัยในญี่ปุ่นและเม็กซิโกให้เวลาไม่กี่วินาทีถึงนาทีในการหลบภัย
• เตรียมพร้อม สร้างอาคารต้านแผ่นดินไหวและวางแผนรับมือภัยพิบัติ

นักวิจัยหลายคนมีความหวังในอนาคตที่กำลังทดลองใช้ปัญญาประดิษฐ์ (AI) และข้อมูลขนาดใหญ่เพื่อวิเคราะห์รูปแบบที่อาจเชื่อมโยงกับแผ่นดินไหว เช่น การทดลองในจีนที่ทำนายได้ถูกต้องร้อยละ 70 ในระยะ 7 เดือน แต่การนำไปใช้จริงทั่วโลกยังต้องใช้เวลาอีกมาก

ติดตามสถานการณ์ #แผ่นดินไหว ได้ที่ ทาง www.thaipbs.or.th/Earthquake

แหล่งข้อมูลอ้างอิง

USGS "Can you predict earthquakes?"
USGS. "Earthquake Prediction."
Communications of the ACM. "Why Can’t We Predict Earthquakes?" 
National Geophysical Data Center (NGDC). "Significant Earthquake Database." 

อ่านข่าวอื่น :

3 ชั่วโมงผ่านไป เรารู้อะไรบ้าง ? แผ่นดินไหวในเมียนมา-ไทย

ประตูอัตโนมัติล็อกตายเมื่อไฟดับ ภัยเงียบที่มากับ "แผ่นดินไหว"

แผ่นดินไหว 8.2 เขย่าไทยวันนี้ รับมือ-เตรียมพร้อม อย่างไรให้รอด