"บ๊ะจ่าง" ขนมวิถีจีนเพื่อรำลึกถึง "ชีหยวน" ขุนนางผู้เสียสละ

 
"บ๊ะจ่าง" แบบจีนไหหลำใช้ใบไผ่ห่อเป็นสามเหลี่ยมทรงยาว จีนแต้จิ๋วห่อเป็นทรงพีระมิดสามเหลี่ยม ส่วนจีนกวางตุ้งใช้ใบมะพร้าวห่อทรงสี่เหลี่ยมผืนผ้า เครื่องและรสต่างกันตามภูมิศาสตร์แต่ละท้องถิ่น คือวัฒนธรรมการกินในวิถีจีนที่

โดย สุรเชษฐ์ ฤกษ์รัตน์ เยาวชนเชื้อสายจีนแต้จิ๋ว ได้เรียนรู้จากขนมจ้าง หรือ บ๊ะจ่าง นอกเหนือจากสูตรการทำขนมที่ตกทอดอยู่ในครอบครัวแซ่ซิ้ม ที่อาศัยย่านเยาวราชกว่า 60 ปี การได้ศึกษาความเป็นมาและร่วมทำบ๊ะจ่างพร้อมกับคนในชุมชนทุกปี เพื่อเป็นเครื่องเซ่นไหว้บรรพชนในทุกวันขึ้น 5 ค่ำเดือน 5 ทำให้เขาบอกเล่าวิถีชาวจีน แลกเปลี่ยนกับผู้มาร่วมงานเทศกาลบ๊ะจ่างปีนี้ได้อย่างดี

สุรเชษฐ์ ฤกษ์รัตน์ ชาวไทยเชื้อสายจีน กล่าวว่า "ปัจจุบันก็มีการประยุกต์เครื่องของบ๊ะจ่าง และในอดีตแต่ละบ้านจะมาผูกบ๊ะจ่างหน้าบ้านไหว้ แล้วแบ่งกันกิน โดยข้าวเหนียวก็มีความหมายถึงความอุดมสมบูรณ์ของแผ่นดินและความขยันขันแข็งของคนจีน"

ขณะที่ นิธิวุฒิ ศรีบุญชัยชูสกุล อาจารย์ประจำประภาควิชาภาษาจีน มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ เผยว่า "บ๊ะจ่างเป็นขนมที่ทำสืบทอดกันมาเป็น 1,000 ปี เพื่อระลึกถึง ชวีหยวน ขุนนางผู้รักชาติที่น้อยใจไปกระโดดน้ำตาย ซึ่งประชาชนต้องทำบ๊ะจ่างโยนลงน้ำให้ปลากิน เพื่อไม่ให้ปลาไปกินเนื้อของชวีหยวน"

ชื่อของเทศกาลบ๊ะจ่างอาจจะไม่คุ้นเท่ากับกินเจ ไหว้พระจันทร์ชื่อว่า ตรุษจีน แต่ก็ถือว่าเป็นประเพณีสำคัญมาตั้งแต่สมัยจีนโบราณ ในเกาลูน ฮ่องกง จีนนั้นก็จะมีการแข่งขันเรือมังกรตามตำนานกันด้วย แต่ในไทยก็อาจจะเน้นไปที่การกิน ซึ่ง 1 สัปดาห์ก่อนวันไหว้บ๊ะจ่าง ในตลาดน้อยก็จะมีการผูกบ๊ะจ่างแต่ละบ้าน ตามเส้นทางทัวร์วัฒนธรรมในเยาวราชที่พบเห็นกันเป็นประจำทุกปี

โดยวัฒนธรรมนั้นครอบครัวชาวไทยเชื้อสายจีนจะร่วมกันทำบ๊ะจ่าง ซึ่ง ครอบครัวตระกูลเอง ได้ใช้พื้นที่หน้าบ้านเป็นครัวและหน้าร้านรับห่อบ๊ะจ่างเป็นประจำทุกปี โดยแต่ละครั้งทายาทจะมาช่วยกันปรุงข้าวเหนียว ทำขนม เพื่อเป็นเครื่องเซ่นไหว้กันในหมู่ญาติ ซึ่งการทำบ๊ะจ่างเป็นที่รับรู้ในชุมชนชาวจีน

รวมถึงใช้วันนี้ระลึกถึงกวีชวีหยวน ขุนนางตงฉินผู้ภักดีต่อแผ่นดิน ซึ่งวิถีจีนในตลาดน้อย ยังคงรักษาวัฒนธรรมไว้อย่างเหนียวแน่นยังเป็นแหล่งเรียนรู้ให้หลัวอี้ตง และหลัวฮูหยิน ชาวจีนจากมณฑลยูนนาน ได้ศึกษาวิถีจีนดั้งเดิมนอกบ้านเป็นครั้งแรก

หลัว ฮูหยินและ หลัว อี้ตง 2 ชาวจีนจากมณฑลยูนนาน กล่าวว่า "ดีใจที่ได้เห็นความเข้มแข็งในการรักษาวัฒนธรรมความเชื่อของคนจีนในเยาวราช เพราะในจีนเองขนมบ๊ะจ่างเปลี่ยนไปสู่รูปแบบการค้าที่มากขึ้นแล้ว" 

 

เทศกาลบ๊ะจ่างจึงเป็นหนึ่งในประเพณีสำคัญของชาวจีนที่สืบทอดมาเป็นพันปี  ไม่เพียงเฉพาะเป็นการไหว้บรรพบุรุษและเทพเจ้าที่นับถือเท่านั้น แต่ยังระลึกถึงขุนนางผู้รักชาติ ชวีหยวนผู้เป็นกวีและปราชญ์คนสำคัญของชาวจีน จึงยกให้วันนี้เป็นวันกวีด้วย เบื้องหลังขนมรสอร่อยจึงเต็มไปด้วยความหมายของผู้เสียสละ ให้ลูกหลานรำลึกถึงความดีและกตัญญูต่อแผ่นดินเช่นเดียวกับที่บรรพชนเคยปฏิบัติมา