แกะรอย "สารหนู-แม่น้ำกก" กรมอนามัยแนะเลี่ยงดื่มใช้น้ำ

กรณีการปนเปื้อนสารหนูในแม่น้ำกก เรื่องนี้อาจจะกลายเป็นเรื่อง "มลพิษข้ามแดน" หลังจากชาวบ้านตั้งข้อสังเกตว่ามีการทำเหมืองแร่ทองคำที่ต้นน้ำกกในเมียนมา จนทำให้มีการปนเปื้อนสารพิษในแม่น้ำ 

สภาพแม่น้ำกก ที่ไหลผ่าน อ.แม่อาย จ.เชียงใหม่ ยังมีสีขุ่น คนในพื้นที่อ้างว่า แม่น้ำกกเริ่มมีสีขุ่นผิดปกติ ตั้งแต่ต้นปี 2568 จนคนไม่กล้าลงเล่น เช่น ซุ้มและริมน้ำที่เคยเป็นแหล่งท่องเที่ยว ปกติจะมีคนเยอะในช่วงใกล้เทศกาลสงกรานต์ แต่ตอนนี้กลับเงียบเหงา

หลังจากเมื่อวันที่ 4 เม.ย.2568 สำนักงานสิ่งแวดล้อมและควบคุมมลพิษที่ 1 เชียงใหม่ ยืนยันว่า พบสารหนูในแม่น้ำกก มากถึง 0.026 มิลลิกรัมต่อลิตร มากกว่าค่ามาตรฐานที่ 0.01 มิลลิกรัมต่อลิตร ยิ่งทำให้ชาวบ้านในพื้นที่เกิดความกังวล

ภาพบริเวณเส้นทางไปเมืองสาด รัฐฉาน เมียนมา มีเรือขุดทองกลางแม่น้ำกก และทิ้งลงแม่น้ำ

น.ส.จิรภัทร กันธิยาใจ ผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้าน หมู่ 14 ต.ท่าตอน อ.แม่อาย จ.เชียงใหม่ ระบุว่า ขณะนี้ชาวบ้านกังวลเรื่องความปลอดภัยของน้ำ พร้อมทั้งเร่งเร่งประชาสัมพันธ์ให้ชาวบ้าน งดใช้น้ำจากแม่น้ำกก และหันไปใช้น้ำประปาภูเขาแทน แต่คาดว่าไม่เพียงพอ และจะกระทบต่อการทำการเกษตร 

สูบน้ำกกมารดน้ำพริก กระเทียยม ตอนแรกเติบโตดีแต่หลังๆเริ่มเหี่ยวเฉาค่อยๆตายต่างกับน้ำฝางผลผลิตได้ ไม่ตายเหมือนกับทางริมน้ำกก 

แม่น้ำกก มีต้นน้ำอยู่ในเมียนมา ไหลผ่าน อ.แม่อาย จ.เชียงใหม่ เข้าสู่ อ.เมืองเชียงราย และไหลสู่แม่น้ำโขง ที่ อ.เชียงแสน จ.เชียงราย ระยะทางกว่า 285 กิโลเมตร

คนในพื้นที่ต้นน้ำ ตั้งข้อสังเกตว่า สารพิษที่พบในแม่น้ำกก มาจากเหมืองแร่ทองคำ ในเมียนมาหรือไม่ หากภาพจากกูเกิลเอิร์ธ ที่สำนักงานสิ่งแวดล้อมและควบคุมมลพิษที่ 1 เชียงใหม่ เก็บข้อมูลไว้ เมื่อปี 2565 ที่บริเวณเมืองสาด รัฐฉาน ยังไม่พบการเปิดหน้าดิน

ภาพถ่ายดาวเทียมย้อนหลัง 3 ปีพบทางเมียนมาเปิดหน้าดินทำเหมืองแร่ทองคำ

แต่ช่วง 2 ปีหลังคือปี 2567 และปี 2568 พบการเปิดหน้าดินมากขึ้น ส่วนใหญ่อยู่ติดริมแม่น้ำกก ขณะที่มูลนิธิสิทธิมนุษยชนไทใหญ่ ระบุว่า พบการทำเหมืองทองคำ ริมแม่น้ำกกในเขตเมืองยอน รัฐฉาน ประเทศเมียนมา ขยายตัวขึ้นในช่วงไม่กี่เดือนที่ผ่านมา ขณะนี้ทำเหมืองตลอด 24 ชั่วโมง โดยมีบริษัทต่างชาติ 4 แห่ง เข้ามาดำเนินการ มีคนงานกว่า 300 คน

วังพรรณ ปัญญา กำนัน ต.ดอยฮาง อ.เมืองเชียงราย

ดอยฮาง เชียงราย งดกิจกรรมสงกรานต์ริมน้ำกก

อีกจุดหนึ่งที่มีความกังวล คือ แม่น้ำกกในเมืองเชียงราย วังพรรณ ปัญญา กำนัน ต.ดอยฮาง อ.เมืองเชียงราย บอกว่า หลังการพบสารหนู ชาวบ้านกังวลใจ แม้ส่วนใหญ่ไม่ได้ใช้ดื่มกิน แต่กระทบด้านอื่น เช่น เล่นน้ำไม่ได้ หาปลาไม่ได้ ล่าสุด งดกิจกรรมสงกรานต์ ที่จะจัดบริเวณนั้นแล้ว

นายทวีศักดิ์ สุขก้อน ผู้จัดการการประปาส่วนภูมิภาค สาขาเชียงราย

ประปายืนยันน้ำประปาปลอดภัย 

เช่นเดียวกับ นายทวีศักดิ์ สุขก้อน ผู้จัดการการประปาส่วนภูมิภาค สาขาเชียงราย กล่าวว่า ปัจจุบัน ใช้น้ำจากแม่น้ำกกผลิตน้ำประปาใช้ ในเขต อ.เมืองเชียงราย และบางส่วนของ อ.เวียงชัย ผลิตน้ำประปาวันละประมาณ 40,000 คิว มีผู้ใช้น้ำกว่า 42,000 คน

ทั้งนี้กระบวนการผลิต มีการกำจัดสารเจือปน ทั้งโลหะหนัก สารหนู หรือปรอท ดังนั้นยืนยันว่าน้ำประปาที่ผลิต มีความปลอดภัย

เมื่อสูบน้ำดิบเข้ามาจะเติมสารเคมีในจุดที่ปลอดภัย ตรวจวัดคุณภาพหลังตกตะกอนว่าตกค้างหรือไม่ จะต้องไม่ให้สารตกค้างก่อนที่จะจ่ายน้ำประปาออกไป

ส่วนน.ส.ปณิชา ปลอดภัย หัวหน้าส่วนควบคุมคุณภาพน้ำ 2 การประปาส่วนภูมิภาคเขต 9 ซึ่งรับผิดชอบพื้นที่ 3 จังหวัด คือ เชียงราย พะเยา และน่าน ระบุว่า ปกติจะตรวจคุณภาพน้ำ 3 ระดับ คือ รายวัน รายเดือน และรายปี เพื่อตรวจหาสารพิษ แบคทีเรีย โลหะหนัก และยาฆ่าแมลง ขอให้มั่นใจในความปลอดภัย

ด้านสาธารณสุขจังหวัดเชียงใหม่ และจังหวัดเชียงราย ส่งเจ้าหน้าที่ให้ความรู้ และแจ้งเตือนประชาชน ที่อาศัยอยู่ใกล้แม่น้ำกก ให้ระวังอันตรายจากสารหนูปนเปื้อน หลีกเลี่ยงการใช้น้ำจากแม่น้ำกก โดยเฉพาะการดื่ม

ชาวบ้านใช้น้ำทำการเกษตร กังวลผลกระทบหลังน้ำกกปนเปื้อน

กรมอนามัย แนะเลี่ยงดื่ม-ใช้น้ำกก

พญ.อัมพร เบญจพลพิทักษ์ อธิบดีกรมอนามัย กล่าวว่า จากสถานการณ์แม่น้ำกกในพื้นที่ อ.แม่อาย จ.เชียงใหม่ พบการปนเปื้อนสารหนูและตะกั่วเกินค่ามาตรฐาน โดยเฉพาะบริเวณเหมืองบ้านแก่งตุ้ม มีค่าสารหนูสูงถึง 0.026 มก.ต่อลิตร (มาตรฐานไม่เกิน 0.01 มก.ต่อลิตร) และสารตะกั่วสูงถึง 0.076 มก.ต่อลิตร (มาตรฐานไม่เกิน 0.05 มกต่อลิตร)

ส่งผลให้ประชาชนที่ใช้น้ำอุปโภค-บริโภคอาจได้รับผลกระทบทางสุขภาพจากโลหะหนักเหล่านี้ เช่น ผื่นคัน ท้องเสีย คลื่นไส้ อาเจียน รวมทั้งเสี่ยงต่อการสะสมสารพิษระยะยาว อาจเกิดมะเร็งผิวหนัง โรคทางระบบประสาท

พญ.นงนุช ภัทรอนันตนพ รองอธิบดีกรมอนามัย กล่าวว่า จากการยืนยันข้อมูลร่วมกับสำนักงานสิ่งแวดล้อมและควบคุมมลพิษที่ 1 เชียงใหม่ พบว่าผลการตรวจแม่น้ำกกในอ.แม่อาย จ.เชียงใหม่ 3 จุด มีค่าความขุ่น ค่าความสกปรกในรูปสารอินทรีย์ (BOD) ค่าฟีคอลโคลิฟอร์มแบคทีเรีย ค่าแอมโมเมีย และโลหะหนัก ได้แก่ สารหนู และตะกั่วเกินเกณฑ์มาตรฐาน 

เมื่อเฝ้าระวังน้ำประปาในพื้นที่แล้ว พบว่า น้ำประปามีคุณภาพตามมาตรฐาน ทั้งน้ำประปาจากการประปาส่วนภูมิภาคที่ใช้น้ำดิบจากแม่น้ำฝาง และน้ำประปาในหมู่บ้านที่ใช้น้ำจากประปาภูเขา

สำรวจแม่น้ำกกแกะรอยต้นตอสารหนูปนเปื้อนเกินมาตรฐาน

ส่วนนพ.นิธิรัตน์ บุญตานนท์ ผอ.ศูนย์อนามัยที่ 1 เชียงใหม่ กล่าวว่า แม่น้ำกกไหลผ่านอ.แม่อาย จ.เชียงใหม่ และเชียงราย ในอ.เมือง อ.เวียงชัย อ.เวียงเชียงรุ้ง อ.แม่จัน อ.ดอยหลวง และอ.เชียงแสน จึงแนะนำให้ประชาชนในพื้นที่ดังกล่าวหลีกเลี่ยงการใช้น้ำจากแม่น้ำกก เพื่ออุปโภค-บริโภค

ทั้งนี้ควรใช้น้ำประปาที่ผ่านปรับปรุงคุณภาพแล้ว ทั้งน้ำประปาจากการประปาส่วนภูมิภาคและประปาหมู่บ้านที่ผ่านการตรวจคุณภาพน้ำแล้ว โดยเฉพาะกลุ่มเปราะบาง เช่น เด็กเล็ก หญิงตั้งครรภ์ และหากประชาชนพบอาการผิดปกติจากการสัมผัสสารหนูหรือตะกั่ว เช่น ผื่นคัน คลื่นไส้อาเจียน ท้องเสีย เวียนศีรษะ ซึม ชักหรือหมดสติ ควรรีบพบแพทย์เพื่อประเมินอาการและเข้ารับการรักษาโดยเร็ว