"อุทยานประวัติศาสตร์ศรีเทพ" ต.ศรีเทพ อ.ศรีเทพ จ.เพชรบูรณ์ อยู่ในบริเวณเขตที่สูงภาคกลาง เป็นจุดเชื่อมโยงเครือข่ายของการแลกเปลี่ยนสินค้า เส้นทางการค้าและวัฒนธรรม ระหว่างพื้นที่ภาคกลางและภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ที่มีความสำคัญมาตั้งแต่ยุคก่อนประวัติศาสตร์ตอนปลายต่อเนื่อง จนถึงวัฒนธรรมเขมรโบราณ (พุทธศตวรรษที่ 8-18)
อุทยานประวัติศาสตร์ศรีเทพปัจจุบัน ประกอบไปด้วยสองส่วนสำคัญ คือ เมืองในและเมืองนอก
เมืองโบราณศรีเทพ เป็นแหล่งมรดกวัฒนธรรมแบบต่อเนื่อง ประกอบด้วย 3 องค์ประกอบสำคัญ ที่แสดงให้เห็นถึงวัฒนธรรมทวารวดีในช่วงพุทธศตวรรษที่ 12-16 อันเป็นช่วงที่สำคัญในประวัติศาสตร์เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ประกอบด้วย เมืองโบราณศรีเทพ โบราณสถานเขาคลังนอก และโบราณสถานถ้ำเขาถมอรัตน์
1.เมืองโบราณศรีเทพ เป็นเมืองโบราณที่มีความสำคัญมากที่สุดเมืองหนึ่ง ในวัฒนธรรมทวารวดี ซึ่งเป็นเมืองที่มีการอาศัยอยู่มาตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์ตอนปลาย และถูกทิ้งร้างไว้ประมาณพุทธศตวรรษที่ 18
อ้างอิงจากหลักฐานทางโบราณคดีและงานศิลปกรรมที่ปรากฏ สามารถแสดงให้เห็นถึงว่าเมืองโบราณศรีเทพ ได้มีการติดต่อรับอารยธรรมจากอินเดีย และแหล่งวัฒนธรรมทวารวดีแหล่งอื่น ๆ
จนทำให้เมืองศรีเทพมีความเจริญรุ่งเรืองทางด้านวัฒนธรรม และศิลปกรรมที่มีเอกลักษณ์เฉพาะตัวเนื่องจากมีการรับวัฒนธรรมถึง 3 ศาสนาด้วยกันนั่นก็คือ อินเดีย เขมร และทวารวดี
2.โบราณสถานเขาคลังนอก เป็นโบราณสถานที่ตั้งอยู่นอกเมืองศรีเทพไปทางทิศเหนือประมาณ 3 กิโลเมตร เป็นเจดีย์ที่มีขนาดใหญ่ และองค์ประกอบทางสถานปัตยกรรมที่มีความสมบูรณ์มากที่สุด ในวัฒนธรรมทวารวดี รวมพุทธศตวรรษที่ 13-14 ซึ่งเขาคลังนอกได้รับอิทธิพล และแนวคิดมาจากเรื่องมณฑลจักรวาลหรือศูนย์กลางจักรวาลจากวัฒนธรรมอินเดีย
3.โบราณสถานถ้ำเขาถมอรัตน์ ตั้งอยู่ในเขตเทศบาลตำบลโคกสะอาด ห่างจากเมืองโบราณศรีเทพ ไปทางทิศตะวันตก 15 กิโลเมตร ตั้งอยู่ในเมืองที่มีแนวแกนเดียวกันกับเมืองโบราณสถานเขาคลังนอก และเมืองโบราณศรีเทพ โดยโบราณสถานถ้ำเขาถมอรัตน์ เป็นถ้ำเพียงแห่งเดียวที่แสดงให้เห็นถึงความเชื่อในศาสนาพุทธ นิกายมหายาน
พัฒนาการทางวัฒนธรรมของเมืองโบราณศรีเทพ
สมัยก่อนประวัติศาสตร์ตอนปลาย ถึงสมัยประวัติศาสตร์ตอนต้น (พุทธศตวรรษที่ 9-12) จากการขุดค้นทางโบราณคดีที่เมืองใน ในตัวเมืองโบราณศรีเทพ ค้นพบหลักฐานของการอยู่อาศัยของมนุษย์ และพิธีกรรมในการฝังศพที่มีอายุประมาณ 1,700 ปี ที่มีโบราณวัตถุที่สำคัญคือ โครงกระดูกมนุษย์
และข้อสังเกตที่สำคัญอีกหนึ่งอย่างคือ การค้นพบว่า มีการฝังศพมนุษย์และสุนัขร่วมกัน ซึ่งเป็นข้อสังเกตที่สำคัญว่า พิธีกรรมการฝังศพของมนุษย์ในยุคนั้น อาจมีความสัมพันธ์กับสัตว์เลี้ยง
นอกจากนี้ยังพบกระดูกไก่ และลูกปัด กำไล แหวนสำริด พร้อมเครื่องปั้นดินเผาในบริเวณใกล้เคียงกับที่พบการฝังศพมนุษย์
สมัยวัฒนธรรมทวารวดี (พุทธศตวรรษที่ 12-16)
เมืองโบราณศรีเทพ เป็นเมืองวัฒนธรรมทวารวดี ในสมัยที่มีการขยายพื้นที่เมืองจากเมืองในสู่เมืองนอก ซึ่งภายในเมืองโบราณศรีเทพ พบโบราณสถานมากกว่า 112 แห่ง เป็นศาสนสถานที่มีส่วนเกี่ยวข้องกับศาสนาพุทธนิกายเถรวาท และนิกายมหายาน
รวมทั้งศาสนาฮินดูด้วยเช่นกัน อ้างอิงจากการพบประติมากรรมที่มีลักษณะโดดเด่น จนได้รับการขนานนามให้เป็น ศิลปะสกุลช่างศรีเทพ
สมัยวัฒนธรรมเขมรโบราณในประเทศไทย (พุทธศตวรรษที่ 16-18)
โบราณสถานภายในเมืองศรีเทพ เป็นสถาปัตยกรรมที่ได้รับอิทธิพลมาจากวัฒนธรรมเขมรโบราณในประเทศไทย เช่น ปรางค์ศรีเทพ ปรางค์สองพี่น้อง ซึ่งตั้งอยู่ภายในเมืองใน ค้นพบประติมากรรมที่สำคัญได้แก่ ศิวลึงค์ โคนนทิ และทับหลัง ที่แกะสลักเป็นรูปอุมามเหศวร ที่ปรางค์องค์เล็กของปรางค์สองพี่น้อง แสดงให้เห็นถึงลัทธิที่นับถือพระศิวะเป็นเทพเจ้าสูงสุด
สมัยสุโขทัย-สมัยรัตนโกสินทร์ (พุทธศตวรรษที่ 18 - ปัจจุบัน)
หลังจากอาณาจักรสุโขทัยเกิดขึ้น ศูนย์กลางความเจริญได้ย้ายออกจากเมืองโบราณศรีเทพ ไปบริเวณ จ.เพชรบูรณ์ ทางตอนเหนือ สอดคล้องกับหลักฐานทางโบราณคดีภายในเมืองศรีเทพ ที่พบว่า ชั้นดินที่มีการใช้งานชั้นสุดท้ายในสมัยวัฒนธรรมเขมร
รวมถึงไม่พบศิลปะและสถาปัตยกรรมสมัยสุโขทัย-สมัยรัตนโกสินทร์ในเมืองศรีเทพเลย แสดงถึงการที่เมืองนี้ถูกทิ้งร้างไปตั้งแต่ราวพุทธศตวรรษที่ 18
เมืองโบราณศรีเทพ มีความสำคัญในด้านประวัติศาสตร์เป็นอย่างมาก ที่จะช่วยเติมเติมความเป็นมาของวัฒนธรรมของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
ธนัชญา เทียนดี นักโบราณคดีปฏิบัติการ อุทยานประวัติศาสตร์ศรีเทพ กล่าวว่่ นับว่าอีกไม่นาน ที่คนเพชรบูรณ์และคนไทยรอฟังข่าวในเดือนนี้ ที่คณะกรรมการมรดกโลก จะมีการพิจารณาขึ้นทะเบียน เมืองโบราณศรีเทพ จ.เพชรบูรณ์ เป็นมรดกโลกในช่วงวันที่ 10-25 ก.ย.นี้
แหล่งที่มาข้อมูล : เอกสารอุทยานประวัติศาสตร์ศรีเทพ
อ่านข่าวที่เกี่ยวข้อง
โค้งสุดท้าย! ”เมืองโบราณศรีเทพ” ก่อนขึ้นมรดกโลกทางวัฒนธรรมแห่งใหม่
รู้จัก “อุทยานประวัติศาสตร์ศรีเทพ” ก่อนเป็นมรดกโลก
“ดร.พชรพร” กับเทคโนโลยี “ไลดาร์” ค้นหาอดีตที่ “เมืองโบราณศรีเทพ”
"ศรีเทพ" ใช้ "โดรนไลดาร์" สำรวจเมืองโบราณครั้งแรก
เคาะแล้ว! ครม.ชง "เมืองโบราณศรีเทพ" จ.เพชรบูรณ์ เป็นมรดกโลก