กว่าจะเป็น “โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพ” หรือ รพ.สต. ในทุกวันนี้ มีชื่อเดิม “ สถานีอนามัย” เพื่อใช้ดูแลรักษาสุขภาพของคนในพื้นที่ เจ็บป่วยเล็ก ๆ น้อย ๆ มีเจ้าหน้าที่สาธารณสุข ซึ่งไม่ใช่หมอ ให้คำแนะนำดูแลสุขภาพพื้นฐาน
แต่กว่าจะมาเป็นสถานีอนามัย หรือสุขศาลา หรือโอสถศาลา เริ่มขึ้นในสมัยสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว เกิดโรคห่าระบาด ทำให้มีการต้องตั้งสุขศาลาเกิดขึ้น กระจายคนออกจากพระนครไป และทำยาแจกจ่ายตามศาลา จึงเป็นที่มาของ อ.ศาลายา จ.นครปฐม ขณะเดียวกันโรคระบาดที่เกิดขึ้น ทำให้มีคนเสียชีวิตจำนวนมาก วัดไม่พอกับการตั้งศพ จึงเกิดที่มาของ แขวงศาลาธรรมสพน์ ใน เขตทวีวัฒนา กทม.
สถานีอนามัยที่พัฒนามาจากสุขศาลา เป็นหน่วยบริการที่ลงไปบริการในระดับตำบล
สถานีอนามัยที่พัฒนามาจากสุขศาลา เป็นหน่วยบริการที่ลงไปบริการในระดับตำบล
ในช่วงปี พ.ศ.2439-2445 สมัยรัชกาลที่ 5 เกิดการตั้งโอสถศาลาในหัวเมืองต่าง ๆ ขึ้น ได้แก่ หัวเมืองพิษณุโลก เมืองอุตรดิตถ์ เมืองอุทัยธานี เมืองปราจีนบุรี เพื่อเป็นสถานที่ในการจำหน่ายยาราคาถูกให้แก่ราษฎรตามหัวเมือง แต่ก็ต้องมีอันยกเลิกไป เนื่องจากรัฐบาลขาดทุนมาโดยตลอด
กระทั่งปี พ.ศ.2456 จึงตั้งโอสถศาลาใหม่ขึ้น ในบางจังหวัดเพื่อเป็นสถานที่บำบัดโรคและจำหน่ายยา โดยต่อมาได้พัฒนาเป็น "สุขศาลา" และในเวลาต่อมาก็พัฒนาเป็นสถานีอนามัย เป็นศูนย์การแพทย์และอนามัยชนบท เป็นศูนย์การแพทย์และอนามัย เป็นโรงพยาบาลอำเภอ และโรงพยาบาลชุมชนในปัจจุบัน
ในปี พ.ศ.2475 โอสถศาลาได้เปลี่ยนชื่อเป็น “สุขศาลา” โดยสุขศาลายังแบ่งออกเป็นประเภทต่าง ๆ กล่าวคือ ท้องถิ่นใดมีประชากรหนาแน่นทางราชการจะส่งแพทย์ไปประจำเรียกสุขศาลานั้นว่า “สุขศาลาชั้นหนึ่ง” ส่วนสุขศาลาที่ไม่มีแพทย์ประจำเรียกว่า “สุขศาลาชั้นสอง” อยู่ภายใต้สังกัดกระทรวงมหาดไทย
เมื่อปี พ.ศ.2485 มีการสถาปนากระทรวงสาธารณสุข ขึ้น “สุขศาลาชั้นหนึ่ง” ที่ตั้งอยู่ตามอำเภอใหญ่ๆ และในบางจังหวัด ไปปรับปรุงขึ้นเป็นโรงพยาบาลประจำอำเภอ โรงพยาบาลประจำจังหวัด
“โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพ” หรือ รพ.สต.
“โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพ” หรือ รพ.สต.
สำหรับ “สุขศาลาชั้นสอง” ส่วนใหญ่อยู่กับกระทรวงสาธารณสุข ซึ่งต่อมาเปลี่ยนชื่อเป็น “สถานีอนามัยชั้นสอง” ในปีพ.ศ.2495 และเป็น “สถานีอนามัย” ในปี พ.ศ.2515
กระทั่งถึงปี พ.ศ.2551 หลังจากได้มีการผลักดันให้พัฒนาและยกระดับสถานีอนามัยสู่การเป็น “โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล” ในสมัยนายอภิสิทธิ์ เวชชาชีวะ นายกรัฐมนตรี และมีนายวิทยา แก้วภราดัย รมว.สาธารณสุข
สำหรับวัตถุประสงค์ของการยกระดับสถานีอนามัย ให้กลายมาเป็น โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลนั้น เพื่อปรับเปลี่ยนพฤติกรรมจากการรักษา ให้มาเป็นการส่งเสริมสุขภาพประชาชนอย่างมีประสิทธิภาพ
อีกทั้ง โรงพยาบาลส่วนใหญ่จะอยู่ในตัวเมือง ทำให้ประชาชนต้องเดินทางไกล เพื่อไปเข้ารับการรักษา โดยเฉพาะในกรณีที่เจ็บป่วยเพียงเล็กน้อย ก็ต้องพากันเดินทางไกล เพื่อไปรักษา ในขณะที่สถานีอนามัยที่ให้บริการในระดับฐานรากมีอยู่ครอบคลุมทุกตำบล บางตำบลมีมากกว่า 1 แห่ง ทั้งประเทศรวมกว่า 10, 000 แห่ง หากพัฒนาสถานีอนามัยเหล่านี้ให้มีคุณภาพ ก็จะช่วยลดภาระของประชาชนได้มาก
รูปภาพจาก : เฟซบุ๊กหอจดหมายเหตุสาธารณสุขแห่งชาติ